Repetitsion test tizimi 📚

⚡️
2025-2026 ўқув йили календари
Янги ўқув йили умумтаълим мактабларида 2 сентябр ҳафтанинг сешанба кунидан бошланади.
❗️
Мактаб группалари ва ота-оналарга улашиб қўямиз!
✅
ХОКИМ БУВА - Подписаться.

Ilm-fanda ham shunday. Nobel sovrindori Maks Plankning ajoyib gapi bor edi: "Ilm-fan janoza bilan rivojlanadi." Yosh olimlar yangi g'oya bilan chiqishadi. Qari olimlar qabul qilishmaydi. O'z g'oyalarida qattiq turib olishadi. Yoshlar kattalarining ketishini kutishga majbur bo'lib qoladi.
Simmelvaysning taqdiri bunga misol bo'la oladi. Oddiy qo'l yuvish orqali tug'uruqxonalarda o'limni karrasiga kamaytiradi. G'oyalarini hech kim qabul qilmaydi. Ustidan kulishadi. Ishdan bo'shatishadi. Yolg'iz, jinnixonada o'lim topadi. Yillar o'tib, haqligi tan olinadi.
Galiley, Ibn Sino, Karl Popper g'oyalari o'z davri uchun oldinda bo'lsa ham, xuddi shunday tan olinmay kelingandi. Kecha Bek Olimjon bilan nega universitetdan ketganlari haqida gaplashdik. Aynan shu fikrni aytdilar. "Haqiqat uchun kurash yo'qoldi. Aytilgandek o'ylamasangiz, boridan ayirib tashlashadi."
Shu sabab, muallif yuzlab g'arb professorlari orasida sanoqli odamlarni kuzatadi. Oz bo'lsa ham atrofga yoqmaydigan haqiqatni aytgan professor borki, g'arb universitetlarida chiqishtirilmaydi. Loyihada ko'p eslanadigan Nassim Taleb ham Nyu York Universitetidan bo'shatib yuborilgan (Balki o'zi ketgandir). 0$ ga ishlab yurgan bo'lsa ham. Bir marta eslab o'tganimiz, Jordan Piterson ham Toronto Universitetida istalmagan (persona non grata) odamga aylangan. Ko'p talabalari unda o'qish uchun kelayotgan bo'lsa ham.
Olim bo'lish ham qadoqda keladi. Professor bo'lish ham. Hamkasblarga qarshi chiqasizmi? Yoki haqiqatni aytasizmi? Bu ikkalovi ba'zan bir-biriga teskari kelib qoladi.
"Sportchi millioner bo'lish, olimlik, eng katta rahbar bo'lish qadoqda (o'z kamchiliklari bilan) keladigan bo'lsa, qolgan hamma narsada bizga yoqmaydigan joyi bo'lar ekanda?" O'ylab qoladi o'quvchimiz. Shunday. Inshoning maqsadi ham shuni tushuntirish. Dard hammada bor. Dardlarning hamma turidan qutulish maqsad bo'la olmaydi. Qaysi dardni ko'tara olishimizga qarab, qadoqni tanlab ketaveramiz.
Mashhur bo'lish, negativ izohlarni doimiy o'qish demak. Qilmagan ishingiz (xatlarga javob bermaslik) sababli odamlarni xafa qilish demak.
Boy bo'lish, sodda rohatlarni va yangi do'stlar topish imkonini yo'qotish demak. Network do'st bo'lolmaydi.
Rahbar bo'lish, ko'pincha yomon ko'riladigan inson bo'lishga rozilik demak. Hammaga yoqadigan rahbar, yaxshi rahbar emas.
Oylikka ishlash, vaqtdagi erkinlikni yo'qotish demak. Barqaror (stabil) oylik berganga, barqaror ish ko'rsatish kerak.
Tadbirkor bo'lish, ishdan keyin ham ish haqida o'ylash demak. Vaqt erkinligi miyaning bandligi evaziga olish demak.
Investor bo'lish, qilmagan xatosi uchun pul yo'qotish demak. Ishlamasdan pul topish, ishlayotganlarning xatosiga bog'lab qo'yadi.
O'zbekistonda yashash, raqobat, oila va do'stlarda qiynalmaslikni ta'minlaydi. Shu bilan birga, dengizdan uzoqda, o'rtacha tibbiyot va ta'lim bilan yashash demak.
Rivojlangan davlatda yashash, hamma sharoitlarga bittada erishish degani. Shu bilan birga, oxir-oqibat, "men o'zi bularga kerakmikanman" fikri bilan yashash demak. Yuqorida eslaganimiz Taleb, Amerikadagi muhim odamlardan bo'lib ham, vatanidan ajray olmadi. Ildiz daraxtga kuch beradi.
Muallif ham ba'zan hamkasblarida kamchilik ko'rib qoladi. Keyin o'ylaydi. Agar bu odam ideal bo'lganida, ideal rahbar bilan ishlayotgan bo'lardi. Ideal korxonaning ichida. Balki o'z ishini ochgan bo'lardi. Shu kamchiliklari sabab, u bizning yoshgina jamoada yuribdi, balki.
Yigirma yildan beri moliyachi bo'lib ishlaydigan akani taniyman. Faqat barqaror ishlarni tanlaydilar. Risk qilmaydilar. Uy-ish. Har kuni o'g'illari bilan birga kitob o'qiydilar. Dam olish kunlari aylanadilar. Farzandlarida baxtli bolalik o'tayotganiga ishonaman. Aka oila qadog'ini tanladilar.
Umuman ishlamay, sayohat qilib pul topadigan blogerni taniyman. Taniydiganlarning yarmi yoqtirmaydi. Gapirish uslubi shuni taqozo qiladi. Mashhur bo'lish bosqichida ko'p bolalikdagi do'stlarini yo'qotdilar. Mashhurlik qadog'ini tanladilar.

Hamma narsa qadoqda keladi
Damokl ismli podshoh cheksiz hokimiyatga ega edi. Vaziri unga havas qilardi. Xohlagan ishini qilishdan zo'ri bormi? Bu fikrini podshohga aytdi. "Kel, bir kunga joy almashamiz. Men vazir bo'laman, sen podshoh." Vazir rozi bo'ldi. Taxtga o'tirishi bilan yuqoriga qaradi. O'tirgan joyining tepasida soch tolasiga qilich osilgan edi. Ozgina qattiq qimirlasa, qilich tushib podshohni o'ldirardi. Podshoh ham xohlaganini qila olmasligini tushundi.
Rossiya imperiyasidagi Romanovlar o'zidan oldingilar qila olmagan ishlarni qilgandi. Pyotr bosib ola olmagan yerlarni egallagandi. Bizning o'lkalarga ham uning boshchiligida kirib kelishgandi. Parlament qurdi. Sanoatni olib kirdi. Temir yo'lni ishga tushirdi. Feodalizmni tugatdi.
Hukumatni to'liq topshirib, o'z dala hovlisida yashab kelayotgandi. Yarim kechasi qizil hukumat askarlari bostirib kirib, butun oilasini qirib yuborishdi. Yosh bolalarni ham. Oshpaz, qo'riqchilarni ham. Uxlab yotganida. Birorta oila vakili tirik qolmadi. Damokl qilichining ipi uzildi.
Bugun qadoqlar haqida gaplashamiz, do'stlar.
Olma yeyishning bir necha usullari bor. Tishlab yesak, po'chog'idagi antioksidantlar foyda beradi. Faqat yuvish kerak. Har bitta tishlash ovoz bilan kechadi.
Sharbat qilib ichish mumkin. Jamoat joyida ham icha olamiz. Faqat, hazmga yordam beruvchi kletchatkadan quruq qolamiz. Ko'pincha sharbatlarga shakar ham qo'shilgan bo'ladi.
Artib, bo'lib yeyish mumkin. Unda eng foydali joyini tashlab yuborgan bo'lamiz. Har bitta usulning kamchiligi bor. Har bitta usul o'z qadog'ida keladi.
Hayotda ham shunday. Har bitta qarorimiz qadoqda keladi. Bir qismini ikkinchisidan ajrata olmaymiz. Markazda yashash qulay, qimmat. Chetroqda yashash arzon, uzoq. Biznes boshlash mas'uliyat, boshlamaslik yo'qotilgan imkoniyat. Farzandli bo'lish rohat, tarbiyasi mashaqqat.
Tushuntirish
Qadoq deganda bir narsani jamlab o'raydigan quti nazarda tutilyapti. Box. Package. Упаковка. Qadoqning ma'nosi shuki – televizor olsak, ustidagi po'kak qismini qadoq ichiga qo'shib berishadi. Vaholanki biz po'kak buyurtma bermaganmiz. U qism har qanday texnikaning ajralmas qismi. Zarar yetmasligi uchun qo'shiladi. Xohlaymiz-mi yo'qmi, qo'shib olishga majburmiz.
Majoziy ma'noda bu, kerakli narsa olganda, keraksiz qismi bo'lishi. Foydali narsa olganda, zararli qismi bo'lishini bildiradi.
Tushuntirish tugadi.
Eng kuchlilar ham qadoq tanlashga majbur.
Mashhur sportchilar biografiyasida bir narsa hayron qoldiradi. Millionlar topishadi. Aksari pulsizlikda faoliyatini tugatadi. Tayson. Ronaldinyo. Mana bu yerda 110 millionni yo'q qilgan sportchi ham bor. Konor Makgregor ham ko'pincha pulsiz yurishini tan olgandi. Nega?
Eng zo'r sportchi bo'lish ham qadoqda keladi. Doimiy jang va o'yinlar. Mashg'ulotlar. Cheksiz intervyular. Reklama shartnomalari. Sayohatlar. Ziyofat va uchrashuvlar. Oilaga vaqt yetsa katta gap. Investitsiya, pulni boshqarish, xarajatlar nazorati haqida gap ham yo'q. Qomusiylikdan umid ham qilmasa bo'ladi. E'tibor bera olmaydi. Chunki shunday qilsa, e'tibor bermagan sportchiga yutqazadi.
Ajoyib statistikaga qiziqib qoldim. Davlat rahbarlari deyarli hech qachon xotini bilan ajralmas ekan. Dunyodagi minglab prezidentlar tarixida, 20 ta bo'lsa ham ajrashganini topa olmaymiz. "Davlatning eng muhim xonimi, istagan narsasiga erisha olsa, nega ajrashsin?" degan savol tug'iladi.
Eng boylar ham ajrashyapti. Demak, gap bunda emas. Bill Gates, Bezos, Mask, Bakalchuklar (wildberries), o'z davlatining eng muhim odamlari bo'lsa ham ajrashib ketaverishdi. Ba'zan odam odamga to'g'ri kelmay qoladi. Bu tabiiy holat. Amerikada ajrashish foizi 20-30%. Prezidentlariga qarasak, birortasi ajrashmagan. Ular ham odam-ku. Ma'lum bosqichda yashagisi kelmay qolishi mumkin. Gap shundaki, to'g'ri kelmasa ham, yashashga majbur. Odamlar, "Oilasini eplolmagan, bizni qanday eplaydi" deb o'ylab qolishadi. Muammolar ko'payadi. Damoklning qilichi. Millionlab odamni boshqarish ham qadoqda keladi.

Bitta qo'ng'iroq bilan aksar muammolarini hal qiladigan akalarni taniyman. Farzandlarining hurmatini qozonishga qiynalishadi. Ta'sirli bo'lish uchun, ta'sirli odamlar bilan vaqt o'tkazish kerak. Bu vaqt esa qayerdandir (ko'pincha oiladan) olinishi kerak. Bu balki, muhim bo'lish qadog'ini tanlash.
Har bitta qarorning qadog'i bo'ladi. Bekorchi bo'lishning ham. Chekishning ham. Mehnat qilishning ham. Sabrli bo'lishning ham. Jahl qilishning ham. Yaxshisini olib, yomon tarafi ko'rmayotganimiz – vaqtinchalik. Shakar ko'pligi boshida og'izga yoqadi. 30 yil o'tib diabet qiladi. Ba'zi qadoqlarning kamchiligi vaqtlar o'tib keladi.
Kamchiliksiz hayot bo'lmaydi. Hamma narsa qadoqda bo'ladi. Savol shundaki, biz qaysi kamchiliklarga ko'z yumishga tayyormiz?

Birga ishlash ham odamni ochib beradi. Muallif ba'zi nomzodlarning rezyumesini ko'rib hayron qoladi. Suhbatlashib, o'sha odamni ishga olgisi kelib qoladi. Ish boshlangach esa, tanlovidan afsuslanib qoladi. Odamlarni bir marta qoyil qoldirish mumkin. Chiroyli gaplar, tanlangan kiyim, ozgina maqtanish yetadi. Hamkasbimizni hayron qoldirish uchun esa, doimiy natija qilishimiz kerak bo'ladi. Ular sabrimiz, jahlimiz, mehrimiz, aqlimizning aslini ko'radilar. Uzoq muddat aldab yura olmaymiz.
Shu sabab bo'lsa kerak, muallif uylanmoqchi bo'lgan yigitlarga turli vaziyatlarda ko'rgan insoni yaxshiroq ekanligini aytib keladi. Ya'ni, biz tanigan Qumri, biz tanimagan Mona Lizadan yaxshiroq nomzod. Ha, uning kamchiliklari bordir. Muhimi, bu kamchiliklarni bilamiz. Stress holatlarda kuzatganmiz. Bizga rasmini ko'rsatishayotgan hurliqoning esa, shkafdagi skeletlarini bilmaymiz. Birinchi stressdayoq hammasini tashlab qochmasligiga kafolat yo'q. Eng qizig'i, buni o'zi bilmasligi ham mumkin.
Ilmiy asosini borib tekshirib keldim. Birga o'qiganlari bilan turmush qurganlar, ajrashish ehtimoli 40% ga kamroq ekan.
Eng qadrdon do'stlar balki shu sabab bolalikdan chiqadi. Birga qancha qiyinchiliklar ko'rilgan, axir. Katta bo'lib do'st topmoqchi bo'lganlarga ham, tavsiya shu bo'lsa kerak: Birga qiyinchiliklar ko'rish. Ayiq oviga birga chiqish shart emas. Birga biznes boshlash, qiyinchilikning hamma turini ko'rsatib qo'yadi.
Bir tadbirkor do'stimiz sherik tanlashda shunga e'tibor beradi. "Birorta yaqin do'sti bo'lmasa, oilaviy munosabatlari yomon bo'lsa, sherik bo'lmayman" deydi. "Birga katta bo'lgan aka-ukasi bilan kelisha olmagan, begona bilan murosa qilishiga ishonish qiyin" deydi.
Demak, bir odamning yaxshi ekanligini bilmoqchi bo'lsak, uni qiyin vaziyatlarga solishimiz, yoki tushib qolgan qiyin vaziyatlarda kuzatishimiz kerak bo'ladi.
Ustiga choy to'kilganda, ko'chada mashina siqib ketganda, pul yo'qotganda, ishi o'xshamaganda, internet sekin ishlaganda, farzandi aytganiga kirmaganda, fikri xatoligini aytib qolishganda, ishning dedlayni kelib qolganda, o'zini qanday tutishi, kimligini aytib beradi.
Balki shuning uchun yer yuzidagi eng buyuk odamlar, eng katta qiyinchiliklarga tushishgan edi. Qiyinchiliklar orqali ularning go'zal axloqlari ko'rinib qoldi. Biz ibrat olishimiz mumkin bo'ldi. Boy oilada tug'ildi. Ishlamay maza qilib yurdi. Chiroyli uy qurdi. To'shagida qarilikdan jon berdi. Nima o'rganish mumkin bu hikoyadan? Qani go'zal axloq ko'rsatish uchun imkoniyat?
Muallif shu sababdan YouTubeda chiroyli gapirayotgan diniy ulamolarga bittada ishonib ketmaydi. Ko'rinishidan "men eng aqllisiman deb turgan" bo'lsa ham. Rostdan qiyin vaziyat kelganda, o'sha odam o'zini qanday tutganini bilmaydi. Shogirdlarini tanimaydi. Loyihalarida ishlamagan. Pul oldi-berdi qilmagan. Gap so'zidan yoki yuzidan ham odamni ajratish mumkindir. O'sha darajaga chiqqanida shunday qilar, hozircha buni eplay olmaydi.
O'zimizdagi ulamolarning ba'zilari bilan esa shaxsan ko'rishgan. Bittasining ramazonda kechasi umuman uxlamaganiga guvoh bo'ldi. Boshqasining esa kunlab 24 soat ichida 3 soat uxlaganini ko'rdi. Yana birining belidagi og'rig'iga qaramay, tonggacha bedor turganini tasodifan bilib qoldi. Ular chiroyli gapira olmaslar balki. YouTubeda mashhur bo'lmasliklari ham mumkin. Bu muhim emas. Muhimi, ular gapirganda, amal qilayotglarini gapirishyapti.
Amal qilayotganlarni eshitish haqida ko'p gaplashdik-ku, nega shunday qilish kerakligi haqida gaplashmadik. O'tgan galgi inshodan parcha keltirishga ruxsat berasiz:
Tarixda ham shunday bo'lgan. Bitta ixtiro qilinib bo'lgach, imkoni borligini ko'rib boshqalar ham qila boshlashgan. Qanday qilinganini bilmasa ham. Qilishni mumkinligini bilish, qanday qilishdan bilishdan foydaliroq bo'ladi. Yonimizdagi tengdoshimiz mashina olsa, bizning olishimiz ham tezlashib ketadi.
Amal qilib gapirishda ham o'xshash prinsip sabab: Qiyinchilikni yengish mumkinligini bilish, qanday yengishni bilishdan ko'proq foyda beradi.

Qiyin davrlar kimligimizni ko'rsatadi
Mevalar mavsumi boshlangani bilan tabriklayman, do'stlar! Meva sotib olayotganlarda bitta dilemma bo'ladi. Biz shirin meva xohlaymiz. Olish paytida esa, chiroylisini tanlab qo'yamiz. Tarvuz, kivi, olma, qovun, uzum tanlab yurganlar biladi, chiroyli meva doim ham shirin bo'lavermaydi.
Yaqinda qulupnay olmoqchi bo'ldik. Bittasini tatib ko'rdik. Bemaza ekanligi ma'lum bo'lgach, olmay qo'yaverdik. Supermarketlar ham tatib qo'yishni yo'lga qo'ysa yaxshi bo'lar edi.
Insho meva tanlash haqida emas. Odamlarni tanish haqida. O'zimizni tanish haqida.
Mevalarni yeb ko'rmagunimizcha qanday ekanligini bilmaganimiz kabi, odamlarni ham birga vaqt o'tkazmagunimizcha qandayligini bila olmaymiz. Vaziyatlar insonlarni ochib beradi. Stress axloqimiz qirralarini ko'rsatadi. Jahlini bosa oladigan odamni ajratish uchun, jahl chiqadigan vaziyatlar kerak bo'ladi. Pulga muhabbatni tekshirish uchun, pul yo'qotadigan vaziyatlar kerak bo'ladi.
Tolstoyning "Anna Karenina"sida h-indeksi baland bo'lgan (hamma yoqqa tarqalgan) gap bor. Baxtli oilalar hammasi bir xil, baxtsizlari esa turli usulda baxtsiz. O'ta tiniq kuzatuv. Rahim, bir-birini tushunish, kechirish, eshitish. Bularsiz baxtli oilani tasavvur qilish qiyin. Baxtsizlikka esa yuzlab sabablar bo'lishi mumkin: dunyoqarash kesishmasligi, vaqt ajratmaslik, kutuvlar kattaligi, eski xotiralar, pul yetmasligi...
Shu iqtibosdan biz boshqa bir qoida yasash uchun foydalanamiz. Ya'ni: Oson davrlarda hamma bir xil, qiyin davrlar kimligimizni ko'rsatadi. Muammosiz, qorni to'q, ishlari yurishib turgan odamning asli kimligini bila olmaymiz. O'sha odam o'zimiz bo'lsak ham.
Bir odamning yaxshiligini maqtashganida Umar (roziyallohu anhu) ogohlantirgan ekanlar: Pul oldi-berdi qilib ko'rganmisan? Birga ish qilib ko'rganmisan? Birga safar qilganmisan?
Bu ishlarni nima birlashtirib turadi, do'stlar? Bularning barchasida odamni turli (asosan) stress vaziyatlarda ko'ramiz. Qarzni qaytarish bosim bilan kechadi. Safarda oila, daromad, uydan uzoq bo'lamiz. Ish ham yarmi stressdan iborat. Shu vaziyatlarda hamrohimizdan ko'nglimiz qolib ketmasa, oldimizda yaxshi inson turganidan dalolat beradi.
Muallif ham bir guruh tadbirkorlar bilan safarga chiqqandi. Ularni hali tanimagan vaqtida kuzatib havas qilar edi. Safar tugagach ba'zilariga havasi yanada ortdi. Ba'zilari bilan esa gaplashgisi kelmay qoldi. Besh yulduzli mehmonxona, yo'l ko'rsatadigan xarita, sekundlar ichida pul tushursa bo'ladigan visa kartalar bor edi. Demak, safarni qiyin safar deb atab bo'lmasdi. Shunchaki, muhit o'zgarishi, yomon odatlar chiqib kelishini osonlashtirib qo'ydi.
Chet elga chiqqan talabalarimizdan ham shuni eshitaman: "Safarga chiqib, kimligimni bildim". Bizni tanishmaydigan va muhokama qilishmaydigan joylarda yurish, aslimizni bilishga ancha yordam beradi
Ora-orada o'zimizdan so'rab turishimiz kerak bo'ladi: Atrofim shunday bo'lganim uchun shundaymanmi? Yoki aslim shundaymikan? Yaxshi odamlar orasida yaxshi yurib, safarda shaytonimizning ipini yechib yuboradigan bo'lsak, kimni aldayapmiz? Atrofdagilarnimi? Balki o'zimiznidir?
Ba'zi yovvoyi insonlarni muhit bosib turadi. Musulmonlarga narsa sotgani uchun, o'zini musulmon qilib ko'rsatadiganlarni taniyman.
Teskarisi ham bor. Ba'zan muhit bizni pastga tortib turadi. Yonimizdagi odamlar, biz umrimizni o'tkazishga arziydigan odamlarmi? Boshida ishlari yoqmas edi, hozir bezovta qilmay qoldi, u o'zgardimi? Yoki men o'rganib qoldimmi? Muhitim o'zimga mosmi?
Ikki hafta/bir oylik ta'tildan so'ng ajrashishlar va ishdan ketishlar ko'payishi haqida o'qigan edim. Muhitning ichida yurgan odamlar, o'zlari yurgan joylari noto'g'ri ekanligini sezmay yuraveradilar. Hamrohlarini noto'g'ri odam ekanligiga e'tibor bermaydilar. Muhitdan chiqqach, unga qaytmaslikni tanlaydilar.
Balki shuning uchun o'zimizda mashhur maqol kelib chiqqandir:
Musofir bo'lmaguncha, musulmon bo'lmaysan.

Nafsi bilan kurashib, har kuni vaqtli turayotgan odamni ko'rish, uyg'otish usullarini bilishdan ko'proq foyda beradi. "Ana, u qiyin bo'lsa ham, tura oldi. Men ham turaman," ichkaridan ovoz keladi. Eshita olsak bo'lgani.
Biznes konsultantlarning ham maslahatlariga shu sabab jiddiy qaramaydi. "Ketaman desa, muhim xodimni bo'shatib yuboravering!", "Xodimlar qo'liga topshirgan, o'zingiz ahmoq" deb yuboraveradi. O'zi biznes qilib ko'rganda bilar edi. Tayinli loyihalar qilishning, muhim odamlarsiz iloji bo'lmaydi. Qiyin vaziyatni boshidan o'tkazmagan konsultant, qaysi kasallikka dori yozayotganini o'zi bilmaydi.
Basketbol yulduzi millioner Simpsonni oddiy kunlarda kuzatgan kishi, uni yaxshi odam deb o'ylardi. Jahli chiqib, siqilganda xotini va uning dugonasini o'ldirib kelganini hisobga olmasa albatta.
Oddiy kunlari Westlar oilasi har kuni birga tushlik qilishar edi. Bu ko'p farzandlik oilani tashqaridan ko'rganlar baxtli ham deb o'ylashi mumkin edi. Rasmlariga qarang:
Screenshot 2025-04-21 at 16.33.55.png
Jahli chiqqan vaqtlarda esa er-xotin, bolalarni urish, qiynash, o'ldirib yuborishdan ham qaytmas edilar.
"Hissiyotga berildim, jahlim chiqdi, bunday qilmagan bo'lardim" - aslimiz bu emasligiga bahonalar keltiramiz. Yo'q azizlar. Aynan shu paytlar aslimiz edi. Ha, bu yomon yangilik. Yaxshi yangilik esa – kimligimizni bilib oldik. Endi to'g'rilash ustida ish olib borsak bo'ladi.
Meva tishlanganda bilinadi, mashina asfaltsiz yo'lda ko'rinadi, tishimiz qattiq narsa chaynaganda tekshiriladi, do'st/ayolimiz pulsiz qolganimizda taniladi. 99 ta oddiy kun bermagan ma'lumotni, 1 ta qiyin kun berib qo'yadi. Axloqimizni yaxshilar ekanmiz, o'zgarish bo'lgan/bo'lmagani mana shu kunlarda ko'rinib qoladi.
Shu joyida eslatma
Axloq haqida loyihada ko'p gaplashamiz, do'stlar. Muallifda ko'p bo'lgani uchun emas, kam bo'lgani uchun. Insholar ham tushuntirish jarayoni emas. Tushunish jarayoni. Monten o'z insholariga "urinishlar" deb nom bergan edi. Muallifga ham shu nom yoqdi. Bu insholarni maqola yoki nasihat deb qabul qilmang. Zero, oldin gaplashganimizdek, biz nasihatdan, hayotiy ibratlarga ko'proq muhtojmiz.
Eslatma tugadi
Asosli savol tug'iladi: Qiyin paytlarda o'zimizni qanday ushlab turamiz?
Qiyinchilik ko'rgan odamlarning manoqiblarini (biografiya) o'qish, shu yerda yordam beradi. O'tmishdagilar hayoti bizga ibrat bo'ladi. Farzandlari o'limiga chidagan Rosulimiz (sav) sabrlari, bizga sabrni o'rgatadi. Kambag'allikka chidagan Ali hazratlari, bizga qanoatni o'rgatadi. Yusuf Xos Xojibning dushman oldidagi kurashi, jasoratni o'rgatadi. Abdulaziz G'olib Marg'iloniyning (maktabimiz hamkorining bobosi) ocharchilik paytidagi ehsonlari, bizga saxovatni o'rgatadi. Antonius imperator bo'la turib ovozini ko'tarmagani, yumshoqlikni o'rgatadi. Avrelius dunyoni boshqarib, kulbada yashagani, kamxarajatlikni o'rgatadi.
Havas qiladigan odamlarimiz, qiyin paytda bizlarni boshqaradi. Ular nima qilgan bo'lsa, o'sha ishlarni qilamiz. Balki shuning uchun ham, havas qilganlarimiz bilan qayta tirilamiz.

-Fiziologiyadan ham ma'ruza qilaverasizmi? Axir u fundamental fizikadan ancha uzoq-ku?
-Rang ko'rish fiziologiyadanmi? Menga ozgina vaqt bering, fiziologiyadagi istalgan mavzudan ma'ruza bera olaman. O'sha mavzuda hamma narsani topaman va tushunib olaman. Kafolat beraman, bu qiziq bo'ladi. Chunki ishonaman, chuqur kirilsa, hamma narsa qiziq bo'ladi.
Internet savdosi, samoviy kemalar muhandisligi, miya implantlari, elektr mashinalar, yer qazish, siyosat, blog yuritish sohalarida yutuqqa erishgan Ilon Maskdan ham qanday qilib o'rganishi haqida so'rashganida shunday javob bergandi:
Ilm daraxtga o'xshaydi. Oldin tanani tashkil qiluvchi asosiy o'zaklarini o'rganib olsangiz, shoxlarini oson o'rganib ketasiz.
Ha, bu haqda qomusiylik inshomizda gaplashgan edik. Qisqa xulosasi – boshqa
sohalarni o'rganishimiz, o'z sohamizga faqat foyda olib keladi.
Qabul qildiruvchi kuch
Holatimizni bilishni o'rgandik. Nazariyani eslab qolishni ham. Shularni qo'llash uchun turtki bo'ladigan kuchlar haqida gaplashish qoldi.
Amaliyotchilarga ergashish
Ingliz tilini o'rgatish sohasini kuzatib turganim uchun bir qiziq jarayon e'tiborimni tortdi.
Screenshot 2025-04-17 at 20.10.40.png
20 yil davomida birorta eng yuqori ball kuzatilmagan edi. Ikki yil oldin kimdir boshlab berdi. Shundan keyin eng yuqori ball ko'payib ketdi.
Tarixda ham shunday bo'lgan. Bitta ixtiro qilinib bo'lgach, imkoni borligini ko'rib boshqalar ham qila boshlashgan. Qanday qilinganini bilmasa ham. Qilishni mumkinligini bilish, qanday qilishdan bilishdan foydaliroq bo'ladi. Yonimizdagi tengdoshimiz mashina olsa, bizning olishimiz ham tezlashib ketadi.
Shuning uchun ham biz faqat gapiruvchilarga muhtoj emasmiz. Qilib ko'rsatuvchilarga muhtojmiz. Uyida o'tirib yaxshi pul topayotgan dasturchi, o'nta qo'shnisini dasturlashga qiziqtira oladi. Bir og'iz gapirmasa ham. Havasning kuchi katta.
Urgut va Qo'qonda savdo kuchli ekanligi, Xorazm AyTi xizmatlari eksporti qilishi, Buxoro (ayniqsa Qorako'l) matematikani eplab tashlashi, kimdir havas qilarlik misol bo'lib berganidan. Birinchi bo'lib boshlagan. Natijasi bilan hayron qoldirgan. Odamlar o'zi ergashgan. Amaliyotchi ko'p gapirishi shart emas. Yashashining o'zi undov bo'lib qoladi.
Videodagi gaplar ta'sir qilmayotgan bo'lsa, o'ylab ko'raylik. Kitobdagi gaplar ta'sir qilmayotgan bo'lsa o'ylab ko'raylik. Muammo doim ham bizda bo'lavermaydi. Maslahatchi o'zi amal qilmaydigan/qilmagan narsasini gapirar ekan, ichkaridagi sensorimiz yolg'onni sezib turadi.
Sensorimizni eshitishni o'rganmagan bo'lsak, bitta usul bor. Yuz foiz bo'lmasa ham, ko'pincha amaliyotchilarni ajratishga yordam beradi:
Screenshot 2025-04-17 at 20.31.08.png
Sharlatanning belgisi: Oddiy narsalarni qiyin so'zlar bilan tushuntiradi.
Muallif bugungi mavzuni atamalar(termin) bilan tushuntirishi mumkin edi. Miyelinatsiya, oraliqlik takrorlash, mnemonika, unutish egri chizig'i, ma'noli chanklar (chunks), sxematik o'rganish va hk. Ishlatmaganiga ikki sabab bor bo'lsa kerak. 1. Bu so'zlarning ko'pini o'zi ham yaxshi tushunmaydi. 2. Insho muallifni aqlli ko'rsatish uchun emas, qiyin narsani soddalashtirish uchun yoziladi.
Majburiyatlar olish
Bilganimizga qachon amal qilamiz? Yettinchi inshoda aytganimiz kabi – majbur bo'lganda.
Parallel muhit loyihasi muallifni ko'p yozishga majbur qilyapti. Nafaqat yozishga, balki ko'p o'qishga, ishlarga ulgurishga majburlayapti.
Ota bo'lgani, axloqi ustida ishlashga majbur qilyapti. Qancha gapirmayin, uydagilar ko'rganini qilyapti. Ishxonadagilar ham.
Turli ustozlarga shogird tushgani, ulardan o'rganishga majbur qilyapti. O'smayotgan shogird hech qaysi ustozga yoqmaydi.
Biznes qilayotgani, moliyani tushunishga majburlayapti. Risklarni tushunishga majburlayapti.
Rozetkaga uskuna ulamasak, u yerdan hech narsa chiqmaydi. Qancha katta uskuna ulasak, shuncha katta kuchlanish chiqadi. Yukimiz kattaligi bizdan ko'p kuch talab qiladi. Talab qilgani uchun, shu kuch bizdan chiqa boshlaydi. Majburiyatimiz kattaligi, shaxsiyatimizni kattalashtiradi. Boshqachasi bo'lishini tasavvur qilish qiyin.

O'rganishni tezlashtiramiz
17.04.25
O'rganish haqida insho so'rashdi. Bir necha joyda qisman gaplashib ketdik. Hammasini bitta qilish payti keldi chamamda.
O'rganish o'zgarish degani.
Yapon restoraniga kirganda, sushini sanchqi (vilka)da yer edik. Vaqt o'tib cho'p ishlatishni boshladik. Sushini yeyish usulimiz o'zgardi. Hayotiy ko'nikma o'rgandik.
Kerakli ma'lumotlarimiz telegram chatlarimizda yotar edi. Hammasini jadvalga yig'ib, hisobot qila boshladik. Ishimiz ko'rina boshladi. Natijamiz o'zgardi. Professional ko'nikma o'rgandik.
Rahbarlarimiz qarorini tushunmasdik. Har yangi qarordan asabimiz buzilardi. Xohishlarimiz eshitilmasa, xafa bo'lardik. Rahbar bo'lish haqida o'qib o'rgandik. Qaror qabul qilish murosa (trade-off, compromise)dan iborat ekanligini ko'rdik. Hammani rozi qilishning iloji yo'qligini tushundik. Fikrlashimiz o'zgardi. Yangi dunyoqarash o'rgandik.
Kutganimiz bo'lmasa, asabiylashar edik. Navbatda turish yoqmas edi. Birovning aybini ko'rsak siqilar edik. Nega shunday bo'layotganini taftish qildik. Ko'p narsa o'zimizda ekan. Hissiyotlarni boshqarish kerakligini tushundik. Jahlimizni bosishni, sabrli bo'lishni o'rgandik. Axloqimiz o'zgardi.
Xotiramizda ma'lumotlar turishi o'rganish emas. Bilish. O'rganishning urug'i. U o'sib chiqishi uchun harakatlarimiz/dunyoqarashimiz o'zgarishi kerak.
O'rganishni soddalashtirgan holda mana bunday ko'rsatish mumkindir balki:
Screenshot 2025-04-17 at 12.25.48.png
Rostdan ham o'zgarishni boshlashimiz uchun, bizga uchta masalliq kerak bo'ladi.
Mana shu jadvalga ishonadigan bo'lsak, o'rganishimizni tezlashtirish uchun bir necha ishlar qilishimiz mumkin bo'ladi: Hozirgi holatimiz bilan yaxshilab tanishish + yangi nazariyalarni xotirada ushlash + holatimizni nazariya bo'yicha o'zgartirish uchun kuch topish.
Hozirgi holatimiz
Takror o'qish
Ilm takrorda hosil bo'ladi. Oldinlari ko'proq o'qishga harakat qilar edim. Hajm muhimroq edi. Ha, bir marta o'qishning ham foydalari bor. Ikki marta o'qish ikki barobar emas, besh-olti barobar foydalidek tuyuldi.
Silkroad nomlik mashhur givohvand moddalar onlayn do'koni bor edi.
Amerikaning eng kuchli agentligi FBI (Federal Qidiruv Byurosi) yillar davomida izlanib, uning egalarini topa olmayotgan edi. Soliq qo'mitasida ishlaydigan Garf Alford oddiy Google qidiruv bilan, butun boshli agentlik qila olmagan ishni qilgandi. Komyuteridan turib jinoyatchilarni topdi. Asosiy sababi?
U har bitta matnni uch martadan o'qir edi. "Shunday qilsam esimda yaxshiroq qoladi" der edi. Rostdan ham yaxshiroq eslab qolardi.
Nega bunday bo'lishi haqida bitta yovvoyi taxminim bor, do'stlar. O'rtacha kitobda 50 000 ta so'z bo'ladi. Har birimiz ikki kunda bitta kitob o'qiymiz. Faqat u turli ko'rinishda bo'ladi. Ko'chadagi bannerlar. Telegramdagi xabarlar. Yangiliklar. Mahsulotlar qadog'i. Kun davomidagi o'qigan so'zlarimizni qo'shib chiqsak, bemalol 25 mingtadan oshadi. Eshitganlarimizni ham qo'shsak, butun kitob bo'lsa kerak. Muallif audiokitoblarni kitob hisoblamagani uchun, ularni qo'shib o'tirmaymiz.
Birinchi marta kirayotgan narsa shu darajada ko'p bo'lgani uchun, birinchi marta o'qiganimiz shunchaki esdan chiqib ham ketsa kerak. Birinchi o'qishning vazifasi, ikkinchi o'qishga arzish-arzimasligini topish. Qiziq qoida. Suhbatdosh tanlashda ham ishlatsa bo'lar, balki?
Muallif ham yangi narsa o'qiganidan ko'ra, o'qigan narsasini takror qilishdan ko'proq foyda oladi. Shu sabab takror uchun dastur ham o'rnatib olgan. Hozir kirib chiqdim. Takror qilishning uzilmay kelayotganiga ming kundan oshibdi. Orada uzilishlar bo'lgan, albatta. Shunchaki, Readwise dasturi kechirishni biladi)
Screenshot 2025-04-17 at 15.46.39.png
Takrordan maqsad nazariya yodimizda turishi bo'ladi. Ovqatdan oldin qo'l yuvishimiz uchun, ovqat oldidan yuvishning zarurligi hayolimizdan o'tishi kerak bo'ladi. Esimizda turishi, amal qilishimizga kafolat bermaydi. Esimizda yo'qligi, amal qilmasligimizga kafolat beradi.

Odam tabiati esa buni xohlamaydi. Yengillik istaydi. Yengillik ichida katta bo'lgan bolalarni ko'p ko'rdim. Ishimiz shuni taqozo qiladi. Ular uchun telefon ishlatmasligi + kola ichmasligining o'zi katta yutuq bo'lsa kerak. Bu bolalarga qarab havas qilmagan bo'lardingiz. Ozgina gaplashib, vaqt o'tkazib, oldiga qaytgingiz kelmay qolardi.
Bir vaqtning o'zida, havas qilsa bo'ladigan o'quvchilarni ko'rib qolasiz. Yaxshilab surishtirsangiz, yosh bo'lsa ham, majburiyatlari bo'ladi.
Majburiyatlar muallifni ham qo'rqitadi. Yengillik xohlaydi bu ko'ngul. Qo'rquvni yengishga ikki va'da yordam beradi:
Ko'tara olmaydigan majburiyatimiz bizga berilmaydi. Demak yo u majburiyat bizniki emas, yoki ko'taradigan kuchimiz yaqinda yig'ilib qoladi.
Majburiyat olish boshida qiyin bo'ladi. Har bir qiyinchilik ortidan esa oson kunlar albatta keladi.