in Science ®

Bilasizmi?
🤯
Inson miyasi sekundiga 11 million axborotni qabul qiladi,
lekin shundan atigi 40 tasi ongli ravishda qayta ishlanadi.
Qolgan hammasi — ong ostida filtrlardan o‘tib ketadi.
Shu sababli biz ko‘p narsani “ko‘rib ham, sezmaymiz”.
Miyaning haqiqiy mo‘jizasi ham shunda — u sizni himoya qilish va tez qaror chiqarishingiz uchun ortiqcha axborotni avtomatik yo‘q qiladi.
Agar bu kabi ilmiy faktlar yoqsa, saqlab qo‘ying
🔖
Yana davom etamiz!
🧠
✨

⚡️
Ilmiy matn: Kvant kompyuterlari an’anaviy hisoblash tizimini qanday inqilob qilmoqda?
So‘nggi yillarda kvant kompyuterlari texnologiya olamida eng muhim ilmiy yutuqlardan biri sifatida qaralmoqda. Ularning asosiy farqi — ma’lumotni an’anaviy bitlar emas, balki kubitar orqali qayta ishlashidadir. Kubitlar kvant holatining “superpozitsiya” xususiyatiga ega bo‘lib, bir vaqtning o‘zida ham 0, ham 1 bo‘lishi mumkin.
Bu xususiyat quyidagi ilmiy afzalliklarni yaratadi:
1️⃣
Eksponentsial tezlikda hisoblash
An’anaviy kompyuter bir vaqtning o‘zida faqat bitta kombinatsiyani tekshira olsa, kvant kompyuteri millionlab kombinatsiyalarni paralel tarzda hisoblay oladi. Bu kriptografiya, katta ma’lumot (Big Data) tahlili va molekulyar modellashtirishda ulkan imkoniyatlar ochadi.
2️⃣
Kvant chatishtirish (entanglement)
Kubitlar o‘zaro bog‘langanida, ulardan biri o‘zgarsa, ikkinchisi ham zudlik bilan o‘zgaradi — hatto ular orasida katta masofa bo‘lsa ham. Bu texnologiya aloqa xavfsizligi va kvant internetining kelajagini belgilaydi.
3️⃣
Optimallik muammolarini yechish
Bugungi an’anaviy kompyuterlar minglab muqobil yechimlar ichidan eng optimalini topishda qiynaladi. Kvant algoritmlari esa bunday muammolarni sezilarli darajada tezroq hal qiladi (masalan, Shor va Grover algoritmlari).
4️⃣
Dori yaratish jarayonini tezlashtirish
Molekulalarning kvant xatti-harakatini aniq modellashtirish imkoniyati tufayli dorilar sintezi bir necha yil emas, balki oylar davomida bajarilishi mumkin.
Biroq, kvant kompyuterlarining rivoji hali boshlang‘ich bosqichida. Ular juda past haroratda ishlaydi va kvant shovqiniga sezgir. Ammo ilmiy hamjamiyatning fikriga ko‘ra, kelgusi o‘n yillikda kvant texnologiyalari raqamli texnologiyalar tarixida navbatdagi eng katta inqilob bo‘lishi kutilmoqda.

Sun’iy intellekt va inson miyasi o‘rtasidagi fundamental farqlar
So‘nggi yillarda sun’iy intellekt (SI) texnologiyalari tez sur’atlarda rivojlanmoqda. Biroq ilmiy tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, SI qanchalik kuchli bo‘lmasin, u inson miyasi bilan teng darajada ishlamaydi. Asosiy farqlar quyidagicha:
1️⃣
Arxitektura farqi
Inson miyasi 86 milliard neyrodan iborat bo‘lib, ular millionlab sinapslar orqali doimiy almashinuvda turadi. Sun’iy neyron tarmoqlari esa qat’iy algoritmik tartib asosida ishlaydi va o‘z tuzilishini mustaqil ravishda o‘zgartira olmaydi.
2️⃣
O‘rganuvchanlik va moslashuvchanlik
Neyroplastiklik tufayli inson miyasida yangi aloqalar doimiy ravishda shakllanadi. Bu jarayon SI’da mavjud bo‘lgan “modelni yangilash”dan tubdan farq qiladi — chunki u o‘zini fiziologik darajada qayta qurmaydi.
3️⃣
Ma’no yaratish qobiliyati
Inson miyasi axborotni nafaqat qayta ishlaydi, balki unga shaxsiy tajriba, kontekst va his-tuyg‘u asosida ma’no beradi. SI esa ma’lumotni statistik ehtimollar asosida bog‘laydi va ma’noning o‘zini tushunmaydi.
4️⃣
Ijodkorlik tabiati
Tadqiqotlar SI ijodkorligini mavjud ma’lumotlarni kombinatsiyalashga asoslanganini ko‘rsatadi. Inson miyasi esa butunlay yangi g‘oyalarni yaratish, abstrakt fikrlash va intuitiv yechim topishga qodir.
5️⃣
Xotira mexanizmi
Inson xotirasi assotsiativ va hissiy ranglarga ega, bu esa qaror qabul qilishni chuqurlashtiradi. SI xotirasi esa faqat raqamli qatlam bo‘lib, matematik vaznlar shaklida saqlanadi va his-tuyg‘ularga ega emas.
Shunday qilib, SI inson faoliyatini kuchaytiruvchi kuchli vosita bo‘lsa-da, uning ishlash mexanizmlari inson miyasining murakkab biologik va psixologik tabiatidan keskin farq qiladi.

🇺🇿
8-DEKABR – O‘ZBEKISTON KONSTITUTSIYASI KUNI
Bugun — xalqimiz hayotidagi eng muhim sanalardan biri.
Aynan 1992-yil 8-dekabr kuni O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi qabul qilindi.
Bu sana — faqat hujjat yaratilgan kun emas.
Bu — erkinlik, tenglik, adolat va inson huquqlari yurtimizda oliy qadriyat sifatida tan olingan kun.
Konstitutsiya:
📌
har bir fuqaroning huquqlarini himoya qiladi
📌
adolatli jamiyat poydevorini belgilaydi
📌
kelajak avlodlar uchun mustahkam huquqiy asos yaratadi
Bugun biz shu buyuk hujjatga hurmat, Vatanimizning ravnaqiga ishonch
va ertangi kunga yorqin umid bilan bayramni kutib olamiz.
🇺🇿
Konstitutsiya kuni bilan, aziz yurtdoshlar!
Yurtimizda tinchlik, baraka, taraqqiyot va adolat doimo barqaror bo‘lsin.

🏛
ILMIY FAKT: Markaziy Osiyoda eng qadimgi yozuv — miloddan avvalgi VI–V asrlarga tegishli
Arxeologlar aniqlashicha, O‘rta Osiyo hududida topilgan eng qadimgi yozma yodgorliklar Ahamoniylar davriga, ya’ni miloddan avvalgi 6–5-asrlarga to‘g‘ri keladi.
Bu yozuvlar qadimgi fors mixxatida bitilgan bo‘lib, ularning aksariyati:
- davlat boshqaruvi,
- soliq tizimi,
- yer egaligi,
- harbiy ma’lumotlar
haqida dastlabki tarixiy ma’lumotlarni beradi.
Bu topilmalar shuni ko‘rsatadiki:
Markaziy Osiyo hududi 2500 yil oldin ham rivojlangan yozuv madaniyatiga ega bo‘lgan.
Bu fakt tarixchilar uchun juda muhim, chunki u O‘rta Osiyoda davlatlilik, iqtisod va madaniy jarayonlarning nihoyatda erta shakllanganini isbotlaydi.

🎯
Bugungi mini-test:
Siz qaysi turdagi o‘quvchisiz?
Har bir odam axborotni turlicha qabul qiladi.
Kimdir yozib o‘rganadi, kimdir eshitib, yana kimdir ko‘rib tezroq tushunadi.
Bugungi kichik test orqali o‘zingizni tanib ko‘ring
👇
A)
✍️
Yozib o‘rganaman
— Daftar, eslatma va konspekt sizning eng yaxshi do‘stingiz.
B)
🎧
Eshitib o‘rganaman
— Audio, podkast, ovozli izohlar orqali tez tushunasiz.
C)
👀
Ko‘rib o‘rganaman
— Diagramma, video, rasm, tasviriy ma’lumot sizga tez ta’sir qiladi.
👇
Kommentga
A, B yoki C
deb yozing.
Eng ko‘p ovoz olgan tur bo‘yicha keyingi postni tayyorlaymiz!

“Bir kun – bir qaror.”
Olimlarning aytishicha, inson bir kunda taxminan
35 000 ta mayda-katta qaror
qabul qiladi.
Lekin eng qizig‘i — hayotingizni o‘zgartiradigan qarorlar ko‘pincha
eng oddiylari
bo‘ladi:
— bugun telefonni 10 daqiqaga qo‘yib qo‘yish,
— 1 sahifa o‘qish,
— biror narsani boshlab qo‘yish,
— bir fikrdan voz kechish,
— kimnidir kechirish,
— yoki o‘zingizni ortiqcha tahlil qilmaslik.
Mayda qaror — katta o‘zgarishning boshlanishi.
Bugun siz hayotingizni ozgina bo‘lsa ham yaxshilaydigan bitta qaror qabul qiling.
Keyin sezmay qolasiz: hammasi o‘zgarib ketadi.
✨

🔐
Kiberjinoyatlar: Sabablar, sharoitlar va jinoyatchi shaxsi
(Abdulaziz Rasulyev tadqiqoti asosida)
Ushbu maqolada muallif kiberjinoyatlarning chuqur ildizlarini tahlil qilgan.
Bugungi raqamli dunyoda jinoyatlarning ko‘p qismi ko‘zga ko‘rinmaydi, statistikada aks etmaydi va aynan shu ularning eng xavfli jihatidir.
Tadqiqotda quyidagilar o‘rganilgan:
🟣
Kiberjinoyatlarga sabab bo‘ladigan omillar:
- axborot xavfsizligining yetarli darajada himoyalanmaganligi
- texnologik tizimlarning oson buzilishi
- qonunchilikdagi bo‘shliqlar
- siyosiy institutlarning yetarli samarali ishlamasligi
- mutaxassislarning malaka yetishmasligi
- inson omili — eng katta zaif nuqta
🟣
Nega bunday jinoyatlar yashirin qoladi?
Muallifning ta’kidlashicha, kiberjinoyatlar juda yuqori latentlikka ega.
Ya’ni: ko‘pchilik holatlar aniqlanmaydi yoki rasmiy statistikaga kirmaydi.
Shu sababli real holatni to‘liq ko‘rsatadigan ma’lumotlar mavjud emas.
🟣
Kiberjinoyatchi kim?
- Kriminologik xususiyatlarga ko‘ra, bunday jinoyatchini baholashda 4 asosiy omil muhim:
- shaxsiy xarakter xususiyatlari
- texnik ko‘nikma va malaka (nou-hao)
- ijtimoiy muhit va ta’sirlar
- motivsion omillar
Aynan shu omillar insonni raqamli makonda jinoyat sodir etishga yo‘naltiradi.
📌
Tadqiqot yakunida muallif axborot xavfsizligini mustahkamlash va kiberjinoyatlarning oldini olish bo‘yicha aniq takliflar ham bergan.
👇
To‘liq maqola — link orqali:
https://inlibrary.uz/index.php/archive/article/view/9133

🧠
Bugun bilib oling:
“Miya diqqatni qayerga yo‘naltirsa — hayot shunga aylanishi ilmiy jihatdan isbotlangan.”
Psixologiyada “diqqat filtri” degan tushuncha bor.
Miya har kuni millionlab signalni ko‘radi, lekin faqat diqqatimizga mos bo‘lganlarini ajratib oladi.
Shuning uchun:
— kim imkoniyat izlaydi → imkoniyatlarni ko‘ra boshlaydi
— kim muammo izlaydi → muammolarni ko‘paytiradi
— kim o‘sishga e’tibor beradi → kichik o‘sishlarni tezda sezadi
Bu shunchaki falsafa emas — ilmiy hodisa.
Olimlar buni “Retikulyar Aktivlashtiruvchi Sistema” (RAS) deb ataydi.
Diqqat qayerga tushsa, ong o‘sha narsani kattalashtirib ko‘rsatadi.
Hayot esa asta-sekin o‘sha yo‘nalishda shakllanadi.
Bugun e’tibor berayotgan fikringiz — ertangi hayotingizning boshlanishi.
✨

📘
Ta’lim xizmatlarida raqobatbardoshlik: Marketing tadqiqotlarining roli
Jamoliddin Nurillayev, Bekmuhammad Tursunov ва Kamola Qilicheva tomonidan tayyorlangan ushbu ilmiy ishda ta’lim xizmatlarining raqobatbardoshligini oshirishda marketing tadqiqotlarining ahamiyati chuqur tahlil qilingan.
Monografiyada:
- ta’lim bozorida talab va taklif holati,
- o‘quvchilar ehtiyojlarini o‘rganish,
- raqobatchilarni tahlil qilish,
- ta’lim xizmatlarini rivojlantirish strategiyalari,
- zamonaviy marketing yondashuvlarining ta’limga ta’siri
ilmiy asoslar bilan yoritilgan.
Tadqiqot ta’lim muassasalari, trenerlar, o‘qituvchilar, boshqaruvchilar hamda marketing sohasida ishlaydiganlar uchun juda foydali manba bo‘lib xizmat qiladi.
📥
To‘liq materialni o‘qish uchun link:
https://inlibrary.uz/index.php/monographs/article/view/29656