@Psixolog va hayot
Keyingi efirlarda qiziqarli psixologik treninglar oʻrgataman,xohlaysizmi?
Bilim va ilmni farqi nimada?
Live stream finished (51 minutes)
BILIM VA ILM FARQI — HAYOTIY MISOLLAR BILAN
1. Misol: Mashina haydash
Bilim: Mashina qanday tuzilganini biladi: pedal, gaz, tormoz, svetofor belgilari.
Ilm: Ana shu bilimni amalda qo‘llab, mashinani xavfsiz, ishonchli boshqara oladi.
Demak:
Belgilarni bilish — bu bilim.
Ular bo‘yicha yurish — bu ilm.
2. Misol: Ovqat pishirish
Bilim: Receptni yod olgan. Masalliqlar ro‘yxatini biladi.
Ilm: Ovqatni o‘ziga xos ta’m bilan mazali qilib pishira oladi. Muvozanatni his qiladi, tajriba qiladi.
Receptni yodlab olish — bilim.
Pazandaga aylanish — ilm.
3. Misol: Ota-ona bo‘lish
Bilim: Tarbiya kitoblarini o‘qigan, psixologik metodlarni biladi.
Ilm: Farzandining xarakteriga mos qo‘llay oladi, vaziyatga qarab moslashadi, bola bilan emotsional aloqa qila oladi.
Qoidalarni bilish — bilim.
Bolaning yuragini his qilish — ilm.
4. Misol: Til o‘rganish
Bilim: Grammatikani, qoidalarni, so‘zlarni yod olgan.
Ilm: Shu bilimni gapirishda, yozishda va muloqotda qo‘llay oladi.
So‘z yodlash — bilim.
Gapira olish — ilm.
5. Misol: Sog‘lom turmush tarzi
Bilim: Nima zararli, nima foydali ekanini biladi.
Ilm: Shu bilim asosida o‘z hayotida odatlarni o‘zgartiradi: suv ichadi, sport bilan shug‘ullanadi, tartib bilan uxlaydi.
“Bilaman” deyish — bilim.
“Qilyapman” deyish — ilm.
6. Misol: Ustoz – o‘quvchi vaziyati
Bilim: O‘quvchi matematik formulani biladi.
Ilm: Shu formulani masala yechishda qo‘llay oladi.
Formulani yodlash — bilim.
Masalani yechish — ilm.
7. Misol: Kasbda muvaffaqiyat
Bilim: Diplomi bor, nazariyani biladi.
Ilm: Ish jarayonida muammoni ko‘ra oladi, yechim topadi, tajriba orttiradi.
Diplom — bilim.
Malaka — ilm.
8. Hayotiy umumiy xulosa
Bilim — bu boshda turadigan ma’lumot.
Ilm — bu qo‘l va yurakda turadigan mahorat.
Bilim odamni qurollantiradi.
Ilm esa shu qurolni to‘g‘ri ishlashni o‘rgatadi.
Bilim ko‘p insonga beriladi.
Ilm esa — mehnat, izlanish va tajriba bilan topiladi.
BILIM VA ILM: PSIXOLOGIK, PEDAGOGIK VA FALSAFIY TAHLIL
1. Psixologik nuqtayi nazar:
Psixologiyada bilim — bu shaxs ongida shakllangan ko‘nikma, tasavvur, xotirada saqlanadigan ma’lumot. U passiv bo‘lishi mumkin: ya’ni bilaman, lekin qo‘llay olmayman.
Ilm esa — baholash, tahlil qilish, umumlashtirish, sabab–oqibatni ko‘rish kabi yuqori darajadagi kognitiv jarayonlarni o‘z ichiga oladi.
U metakognitsiya — o‘z fikrlashini boshqarish qobiliyati bilan bog‘liq.
Psixologik farqi:
– Bilim xotiraga bog‘liq.
– Ilm tafakkurga bog‘liq.
– Bilim yodlaydi.
– Ilm tushunadi.
– Bilim takrorlaydi.
– Ilm yaratadi.
Shu sabab psixologiyada ilmiy tafakkur analitik, tanqidiy va ijodiy fikrlashning birligi sifatida qaraladi.
2. Pedagogika nuqtayi nazar:
Pedagogikada bilim o‘quvchilarga beriladigan tayyor kontent (mavzu, qoida, formula, definitsiya).
U ma’lum yo‘nalishda shakllantiriladi: dars, test, nazorat, ko‘nikma tarzida.
Ilm esa — ta’limning mazmunidan tashqariga chiqadigan jarayon. Ya’ni:
– izlanish
– tadqiqot qilish
– muammoni ko‘ra olish
– yangi g‘oya yaratish
– ilmiy til bilan ifodalash
– amaliyot bilan bog‘lash
Pedagogikada ilm egalari “tadqiqotchi shaxs” deb yuritiladi. Bu shaxs muammoni ko‘ra oladi, yechim yaratadi, natijani baholaydi.
Pedagogik farqi:
– Bilim o‘rgatiladi.
– Ilm o‘zlashtiriladi.
– Bilim beriladi.
– Ilm topiladi.
– Bilim to‘planadi.
– Ilm ishlab chiqiladi.
Shuning uchun “bilimi bor odam ko‘p, ammo ilmli odam kam” deyiladi.
3. Falsafiy nuqtayi nazar:
Falsafada bilim — borliq haqida haqiqatga yaqin ma’lumot bo‘lsa,
ilm — haqiqatning o‘ziga izlanish asosida yaqinlashish jarayoni.
Bu yerda bilim — vosita, ilm — maqsad sifatida tushuniladi.
Falsafa ilmni uch darajaga bo‘ladi:
1. Nazariy ilm
Olamni tushuntiradi, qonuniyatlarni kashf qiladi.
2. Amaliy ilm
Qonuniyatni hayotga tatbiq qiladi.
3. Yaratijy ilm
Yangi g‘oya, yangilik, ixtiro chiqaradi.
Falsafiy farqi shunday:
Bilim — mavjud haqiqatni bilish.
Ilm — yangi haqiqat yaratish.
4. Psixologik motivatsion xulosa
Agar insonning boshida faqat bilim bo‘lsa, u ko‘p ma’lumotli, lekin yo‘l topolmaydigan odamga o‘xshaydi.
Agar insonda ilm bo‘lsa, u oz bilsa ham, to‘g‘ri yo‘lni topadigan, najot yarata oladigan shaxsga aylanadi.
Bilim — yuragingdagi chiroq.
Ilm — shu chiroq bilan yo‘l ochish qobiliyati.
Shuning uchun:
– Bilim yig‘ing.
– Lekin ilm yarating.
– Bilim toping.
– Lekin ilm bilan yo‘l oching.
– Bilim oling.
– Lekin ilm bilan avlodga nur bo‘ling.
Bilim va ilm bir-biriga yaqin tushunchalar bo‘lsa ham, psixologiya va pedagogika nuqtayi nazaridan ular mutlaqo bir xil emas. Farqi quyidagicha:
BILIM – bu insonning ongiga jamlangan ma’lumotlar.
Bilim — o‘rganish, o‘qish, eshitish yoki tajriba orqali to‘plangan axborotlar majmui.
Bilimning asosiy xususiyatlari: – tayyor ma’lumotni eslab qolish
– faktlar, qoidalar, tushunchalarni bilish
– darsda o‘rgangan narsani qayta ayta olish
– hayotda qo‘llanishi shaxsga bog‘liq
Oddiy misol:
“Yer Quyosh atrofida aylanishini bilaman” — bu bilim.
ILM – bu bilimni tekshirish, isbotlash, qo‘llash va rivojlantirish jarayoni.
Ilm — faqat ma’lumot emas, balki tadqiqot, tafakkur, kashfiyot, tahlil va amaliy qo‘llashdan iborat chuqur jarayon.
Ilmning asosiy xususiyatlari: – bilimni mantiqan tahlil qilish
– sabab-oqibatni tushunish
– yangi g‘oya yaratish
– tajriba o‘tkazish
– o‘zaro bog‘liqlikni topish
– natijani amalda qo‘llash
Oddiy misol:
“Yer nega Quyosh atrofida aylanadi, uning fizik qonunlari nimalar, bu harakat hayotga qanday ta’sir qiladi?” — bu ilm.
Qisqa qilib aytganda:
Bilim — bu ma’lumot.
Ilm — bu shu ma’lumotning hayotdagi ishlatilishi, tushunilishi va rivojlanishi.
Yoki yanada soddaroq:
Bilim – boshdagi nur.
Ilm – shu nurni yo‘lga chiqaradigan kuch.
https://t.me/Psixologvahayot1?livestream=ce6896d58f7cfa5723