Tafakkur chizgilari

Gʻazodagi voqealarning bir qadar nihoya topishi ortidan muhim bir oʻzgarishga guvoh boʻldi dunyo: musulmonning dunyoning eng yirik va taʼsirli shahriga hokim etib saylanishi. Bu biz musulmonlar uchun va dunyoning yaxshi tomonga oʻzgarishiga umid bogʻlagan koʻp sonli aholi uchun ijobiy umid uchquni boʻlib xizmat qilajak. Zero, Gʻarbda, AQSHda yosh avlodda Gʻazo qatliomidan keyin tafakkur va qarashlarda tubdan oʻzgarishlar kuzatildi. Bunday boʻlmaganda Zohran saylovda yutib chiqolmasdi.
Uning eʼtiqodiy qarashlari, tutumi yoki diniy ildizi, oilaviy hayoti haqidagi turli tanqidiy fikr va mag'zavalarni qoʻyib turaylik-da, uning erishgan natijasi aslida biz uchun nimalarni anglatishini muhokama qilaylik.
Zohran biz musulmonlar uchun eng muhim sanalishi lozim boʻlgan narsalarni eslatdi. U dunyomizni va musulmon sifatidagi ahvolimizni o‘zgartirmoqchi bo‘lsak, nimalarga eʼtibor berishimiz kerakligini koʻrsatib oʻtdi:
1. Barcha insonlarni ilhomlantiring, ularga yoʻl koʻrsatuvchi chiroq boʻling, insoniylik nuqtayi nazaridan.
2. O‘z sohangizdagi eng yaxshi mutaxassis bo‘ling. Vaziyatingiz va tinglovchilaringizni durust va teran tushuning.
3. Axloq-odobni saqlang va tamoyillaringizdan og‘ishmang.
4. Himoyasizlarni qo‘llab-quvvatlang. Har bir insonning Alloh bergan huquqlari uchun kurashing.
5. Mard, kamtar, halol va o‘zingizning eng yaxshi holatingizda bo‘ling. Tirishqoqlik bilan mehnat qiling.
6. Alloh ato qilgan qobiliyatlaringizni biling va ulardan dunyoga yaxshilik keltirish yoʻlida foydalaning.
7. Adolat va boshqalarning huquqlari uchun kurashganingizda, hokimiyat, boylik va imtiyozga ega bo‘lganlarning dushmaniga aylanishingizga tayyor turing. Rejalaringizni ham shunga koʻra tuzing.
Bugungi kunda jamiyatlarimiz oʻz ustuvorliklaridan shu qadar oʻgishdiki, natijada mayda masalalar bilan oʻralashib qoldik. Hijob, soqol kabilar fundamental boʻlishiga qaramay ularni biz ustuvor oʻringa qoʻydik, na ularga qarshilar maqsadiga erishdi, na biz. Nafaqat bular taraflar, balki unga qarshilar ham yoʻlini yoʻqotib nima uchun harakat qilayotganiyu, maqsadi aslida nima boʻlishi kerakligini mutlaqo yodidan chiqargan.. Oqibat mantiqsizliklar tugamayapti.
Alloh insonlarga musulmon bo‘lish nima ekanligini tushuntirish uchun eng avvalo nimani bilishlarini istagan edi? Islomning asosiy g‘oyasi nimadan iborat edi?
Dunyoni o‘zgartirib yuborgan va ilk musulmonlarni hamma narsadan: oilasidan, turmush tarzidan, hatto hayotidan ham voz kechishga undagan o‘sha xabar nima edi? Qanday g‘oya shunchalik ilhomlantiruvchi va abadiy ediki, u bugungi kunda ham insoniyat qalbida aks-sado bermoqda?
Zohran bizga zamonamizda axloqli musulmon sifatida yashashning asl mohiyatini eslatdi – adolatga sodiqlik, jasoratli harakatlar, zaif va nochorlarni himoya qilish, dunyoda ezgulik yaratish uchun o‘z qobiliyatlaringizdan maksimal foydalanish, boy va kuchlilarning oldida mardlarcha turib, haqni so‘zlash, o‘zingizga sodiq qolish, qo‘lingizdan kelgan eng yaxshi ishni qilish va bularning barchasini tabassum bilan ado etish.
U diniy ulamomi? Yo‘q, u siyosatchi. U mukammal musulmonmi? Yoʻq. Barchamiz kabi oddiy bir musulmon. U "dindor"mi? Bu uning Xudo bilan o‘rtasidagi masala. Bizning ishimiz emas.
Biroq, u faoliyat yuritadigan siyosat dunyosida, insoniyat uchun ilohiy nuqtayi nazardan eng yaxshi natijalarga erishish yo‘lida kuch-g‘ayrat bilan ishlaydi va samaradorlikda boshqalardan o‘zib ketishga intiladi.
U bizga tor va biqiq dunyomizda oʻralashib, oʻzimiz bilan oʻzimiz boʻlib, bahs-munozaralarda betinim vaqt kechirishni emas, balki dunyoda kechayotgan jarayonlarga musulmon oʻlaroq oʻz taʼsirini koʻrsatish, aralashish, joriy oqimlar yoʻnalishini oʻzgartira oladigan kuch hosil qilish asl vazifamiz ekanini oʻrgatdi.
U ham barchamiz kabi oddiy odam. Bu yozganlarimdan maqsad shaxsiyatni ulugʻlash, natijalarini boʻrttirib koʻrsatish emas, balki hozirgi holatimizga bir qur nazar tashlab, nimalar bilan bandmiz-u, aslida nimalar qilishimiz, qayerda boʻlishimiz kerakligini eslatishga harakat qilishdir.
@Tafakkur_chizgilari

Liberal ikkiyuzlamachilik va islom
Endi islomni liberallardan himoya qilmayman
Liberalizm ikki yoqlamalik bilan tavsiflanadigan an’anadir. U hamisha qo‘llab-quvvatlanishi va saqlanishi lozim bo‘lgan muvofiq "jamoatchilik" e’tiqodini taqozo qiladi; ammo ko‘pchilik odamlar omma oldida aytgan so‘zlariga amal qilmaydilar va chin dildan ishonmaydilar. Liberal so‘zlar va harakatlar o‘rtasidagi farq ba’zan "nomukammallik" deb ataladi. Aslida, bu ikkiyuzlamachilikdir; va bu ikkiyuzlamachilik liberal mafkuraning tasodifiy xususiyati emas, balki uning asosiy qismidir.
Bir nechta misol kifoya. Liberallar iqtisodiy tenglikka ishonishlarini da’vo qilishadi, ammo liberal iqtisodiyot asrlar osha boshqa mamlakatlardan boyliklarni tortib olishning davomi bo‘lib kelmoqda.
Liberallar demokratiyani sevishlarini aytishadi, lekin ular butun dunyodagi o‘z xalqini shafqatsizlarcha ezadigan va zulm ostida saqlaydigan diktatorlarni qo‘llab-quvvatlaydilar.
Liberallar ishchilar huquqlarini himoya qilishlarini ta’kidlashadi, ammo ular zaif aholi qatlamlarini ekspluatatsiya qiladigan ter sexlaridan to‘liq foydalanadilar.
Ichki jihatdan, zamonaviy liberalizm ham xuddi shunday ikkiyuzlamachilarga to‘la. U irqchilikka qarshi ekanligini da’vo qiladi, ammo irqchilik stereotiplarini davom ettiradi va qora tanli hamda rangli odamlarning xatti-harakatlarini jinoiylashtiradi.
Liberalizm ayollarning barcha sohada tanlov huquqini qo‘llab-quvvatlashini aytadi, lekin ayollarga "kuchli bo‘lish"ga intilish uchun bosim o‘tkazadi, hatto bu ular xohlamagan hayotni yashashga majbur qilsa ham. Liberalizm qashshoqlikka qarshi kurashishini ta’kidlaydi, ammo qashshoqlikdan chiqib ketishni qariyb imkonsiz qiladigan ijtimoiy ta’minot tizimlarini yaratadi.
Liberalizmning ikkiyuzlamachiligi liberal aholi o‘rtasida ikkiyuzlamachilik madaniyatini shakllantiradi. Jamoatchilik muhokamasida ayollarni erkaklarning "ortiqcha e’tibor"idan "himoya qilish" ta’kidlanadi; xususiy suhbatlarda esa ayollar erkaklar endi birinchi qadam tashlamasligi haqida shikoyat qilishadi. Jamoatchilik muhokamasida munosabatlarda mutlaq tenglik haqida gapiriladi, ammo shaxsiy hayotda ayollar o‘z juftlari "yetakchilik qila olmasligi"dan noliydilar.
Jamoatchilik muhokamasi irqchilikka qat’iy qarshi turadi, ammo xususiy hayotda oq tanli liberallar hayratlanarli darajada irqchilik qarashlarini saqlab qolmoqdalar.
Liberalizm, mohiyatiga ko‘ra, yaxshi inson bo‘lishdan ko‘ra to‘g‘ri fikrda bo‘lishni afzal ko‘radigan tizimdir.
Ikkiyuzlamachilik liberal tizimning kamchiligi emas, balki uning xususiyatidir.
Shu bois, liberalizm uchun islomiy amaliyotning yaxshi natijalar beradimi yoki yo‘qligi ahamiyatsiz. Aksincha, Islom to‘g‘ri nuqtayi nazarga ega emas. Islom amallarining yakuniy natijasi uchun emas, balki so‘zlari uchun tanqid qilinadi. Musulmon kishi barcha to‘g‘ri so‘zlarni aytmasligi mumkin, garchi islomiy axloqiy ko‘rsatmalarga ehtiyotkorlik bilan rioya qilish yaxshiroq jamiyatlarni shakllantirsa ham. Buning boisi shundaki, liberalizm uchun yaxshiroq jamiyatlar yaratish hech qachon maqsad bo‘lmagan. Maqsad oq tanli liberallarga imtiyozlar bergan ijtimoiy, iqtisodiy va siyosiy adolatsizliklarni saqlab qolish edi.
Islomiy tafakkurning eng katta g‘arblashuvi amallarga emas, so‘zlarga e’tibor qaratishdir. Iqbol aytganidek, Qur’on hamma narsadan ko‘ra amalga urg‘u beradi. Agar amal ko‘proq adolatli va kamroq zararli jamiyatlarni yaratmasa, u holda amal noto‘g‘ri va uni tuzatmoq kerak. Bu islomiy tafakkur tarzining mohiyatidir. Buning aksi o‘laroq, liberal fikrlash usuli so‘zlarga e’tibor qaratishdir, zero adolat hech qachon asl maqsad bo‘lgan emas.
(C) Saad Yakub
@Tafakkur_chizgilari

Yaqin tarixning 85 foiz qismida musulmonlar dunyo ustidan hukmronlik qilgan.
Bizga nima bo‘ldiki, kichik va arzimas ishlarga oʻralashib qoldik. Aslida biz ulug‘ zotlarning naslimiz.
Yaqinda Malayziyada bo‘lganimda kuchli bir statistik ma’lumotni bilib, ochigʻi, qattiq hayratlandim.
Bilasizmi, so‘nggi 1400 yil ichida, islom paydo bo‘lganidan beri, musulmonlar o‘sha vaqtning 85 foizida yo yagona super kuch, yoki dunyodagi super kuchlardan biri bo‘lishgan.
Biz hozirda o‘sha 15 foizlik istisno davrida yashayapmiz.
Bu qoida emas, istisno.
Men bu haqda ilk bor eshitganimda bir necha kun oʻylab yurdim – biz o‘z tariximiz haqida bunday fikrlamaymiz.
Ehtimol, bu yaqin o‘tmishga bog‘lanib qolishdir. Mustamlakachilik. Qoloqlik tuyg‘usi. Nima desangiz deng, lekin biz buyuklik hamma vaqt qonimizda bor bo‘lganini tushunishimiz kerak.
Chunki bizda Qur’on bor va unga chin dildan amal qilsak, u doimo buyuk natijalar beradi.
Afsuski, biz bunday qilmaymiz. Hasan Basriy (r.a.) aytganlaridek:
"
Qur’on amal qilish uchun nozil qilingan. Aksincha, odamlar uning tilovatini amal deb bilishdi
."
Ummat sifatida bizda mavjud bo‘lgan muammolardan biri jasoratning yetishmasligi yoxud loaqal noqulayliklardan qattiq qo‘rqishdir. Biz ko‘pincha o‘zimizga achinib yuramiz. Muammolar doimo tashqarida deb o‘ylaymiz, lekin o‘z ichki tarafimizga kamdan-kam nazar tashlaymiz.
Orson Uells bir kuni shunday degan edi:
"Italiyada Borgiylar davrida urushlar, terror va qon to‘kishlar bo‘lgan, ammo ular Mikelanjelo, Leonardo da Vinchi va Uyg‘onish davrini yaratdilar. Shveysariyada 500 yil davomida birodarlik va demokratiya hukm surdi. Natijada nima hosil bo‘ldi? Kakku soati."
Qulaylik (komfort) o‘rtamiyonalikni keltirib chiqaradi. Qiyinchiliklar esa ulug‘ insonlarni tarbiyalaydi.
Hatto eng qora kunlarimizda ham eng buyuk asarlarimizni yaratdik. Rumiy "Masnaviy"ni – ilohiy muhabbat haqidagi shoh asarni yozganida Bag‘dod kuchli alanga ichida edi.
Usmoniylar imperiyasi o‘sha dahshatli mo‘g‘ul bosqinidan atigi 40 yil o‘tib tashkil topdi.
Qiyinchiliklar bizni sindirmaydi. U bizning asl mohiyatimizni ochib beradi.
Makkada sahobalar qiyinchilik, dushmanlik va azob-uqubatlarga dosh berishlari kerak edi. Ammo bu ularning fe’l-atvorini shakllantirdi va eng muhimi, kelajak uchun zamin barpo qildi.
Men bir paytlar o‘zini xuddi men kabi his qilgan ko‘plab musulmonlar bilan suhbatlashaman – maqsadsiz, kichik ishlarga uringan, o‘rtamiyonalikni qabul qilgan, cheklangan doirada faoliyat yuritgan.
Ammo biz o‘zimizni tarix qurbonlari oʻlaroq emas, balki navbatdagi bobning ijodkorlari oʻlaroq ko‘ra boshlaganimizda... hamma narsa o‘zgaradi.
Qanday qilib siz ulug‘ zotlarning avlodi bo‘la turib, kichik va arzimas ishlarga oʻralashib yurishni xohlashingiz mumkin?
Shuning uchun ham men maqsadga shu qadar qattiq e’tibor qarataman. Bu Instagramning "oʻzini qulay his etish" versiyasi emas.
Bu shunday tuygʻuki, bu hayotda nima uchun yashayotganimizni anglaganingiz ondayoq, uyqungiz qochadi. Bu his sizni bardoshli, qat’iyatli va metindek mustahkam qiladi. Chunki vazifa old oʻrinda turadi.
Shu bois ham men roziman – ha, biz og‘ir kunlarni boshdan kechiryapmiz.
Lekin biz Ikkinchi oltin asr bo‘sag‘asida ham yashayapmiz, deb o‘ylayman.
Faqat kimdir bizga buyuk bo‘lishga izn berishini kutishni bas qilsak bo‘lgani.
(C) Faysal Amjad
@Tafakkur_chizgilari

Iqlim halokati haqida eng yomon tushuncha shuki, uni bizning mayda gunohlarimiz uchun Xudodan kelgan jazo deb o‘ylashdir. Asrlar osha odamlar, ayniqsa ayollar, kundalik xatti-harakatlar va tabiiy hodisalar o‘rtasida zo‘rma-zo‘raki bog‘liqlik o‘rnatish orqali nazorat qilib kelingan. Bu bema’ni falsafani tushuntirish uchun ayol tanasini yoki biror kambag‘al hayotini qurbon qilish oson edi. Ammo hozirgi kunda iqlim o‘zgarishi uchun kambag‘al yoxud oddiy odamlarni ayblash, ayniqsa, inqilobga qarshi va jinoyatkorona hisoblanadi. Odamlar o‘zlarini ayblashni boshlaganda, bu ularni tinchlantiradi va dunyoni o‘zgartirishi mumkin bo‘lgan inqilobiy g‘azab so‘nadi. Bu aqlsiz g‘oya aslida haqiqiy gunohkorlarni – kapitalistik zamonaviylikning drayverlarini (harakatlantiruvchilari) himoya qiladi. Ammo nima uchun Xudo boy kapitalistlarning gunohlari uchun aybsiz kambag‘allarni jamoaviy tarzda jazolashi kerak?
(C)
@Tafakkur_chizgilari

Ulamolar: Islomning axloqiy ovozi
@Tafakkur_chizgilari
https://telegra.ph/Ulamolar-Islomning-axloqiy-ovozi-08-24

Tarixchi Tomas Bauerning fikricha, islom sivilizatsiyasi "noaniqlik madaniyati" edi. Unda dinga xos deb hisoblangan aqidaparastlikka o‘rin yo‘q edi. Aksincha, musulmonlar Muqaddas Kitob va tabiatning qo‘shaloq vahiylarini turfa ko‘rinishlarda individual tarzda mushohada qilishga intilganlarki, shu vajdan fikrlar va amaliyotlarda xilma-xillik ustunlik qilardi. Shu nuqtayi nazardan, zamonaviy davrgacha hech kim musulmon bo‘lishning yagona usulini haqiqiy deb da’vo qilmagan. Ular ilohiyot va shariat qonunlaridagi farqlar (ixtilof) pirovardida Allohdan ekanligini tan olishgan. Allohning sukuti esa bir rahmat bo‘lib, uning tufayli din insoniyat jamiyatlarining doimiy o‘zgaruvchan sharoitlariga ma’lum darajada moslashuvchanlik bilan muvofiq kelishi mumkin edi.
(C)
@Tafakkur_chizgilari

Musulmon bo‘lish – bu o‘zini o‘rab turgan narsalardan jirkanib, dunyodan chekinish emas, balki u bilan chin dildan va samimiy munosabatda bo‘lish, o‘z qalbining botiniy nurini tevarak dunyoga taratishga intilishdir. Bu madaniyatda allaqachon mavjud bo‘lgan go‘zallikni olib, uni e’tiqod jilosi bilan yanada sayqallashdir. Musulmonlarning ilgarigi avlodlari buni yaxshi bilishgan. Shu sababli, Indoneziyaning to‘qqiz avliyosi (wali songo) moslashtirilgan mahalliy soya o‘yinlari orqali islom aqidasini tarqatgan. Liverpuldagi musulmonlar jamoasi va shayx Abdulloh Quilliam esa ingliz madhiyalarining an’anaviy ohanglarini va romantik davrning ta’sirchan she’riyatini olib, ularga islom an’anasining ajoyib hikoyalari va tasvirlarini singdirgan.
Islomning oliy ne’mati shundaki, hech kim, xoh Shri-Lankada, xoh Shotlandiyada bo‘lsin, o‘z yurtida o‘zini begona his qilmasligi kerak.
Men qayerda yurmayin, musulmon uchun "butun Yer yuzi masjid (sajdagoh) qilib berilgani"ni bilaman.
Musulmonlar o‘zlarini parchalangan dunyoga tashlab qo‘yilgan begonalar oʻlaroq emas, balki Allohning ulkan va ulug‘vor saltanatining bir qismi oʻlaroq ko‘rganlar. Bu saltanatda U xohlagan hamma narsa yaxshi, faqat Uning irodasiga qarshi isyongina hazar qilishga haqli deb hisoblanishi mumkin edi. Shu tariqa, G‘arbni uzoq vaqtdan beri qiynab kelgan tana va ruh o‘rtasidagi ziddiyat bartaraf etildi. Islomning buyuk yutug‘i ma’naviy va moddiy narsalarni shunday birlashtirish ediki, bu dunyoda yashab turib, undan tashqarida qolish mumkin edi. Darveshlar, ehtimol, xristian dunyosidagi rohiblarga eng yaqin islomiy tamaddun vakillari bo‘lib, ko‘pincha Alloh yo‘lida dunyoviy neʼmatlardan voz kechishgan. Ammo ular buni juldur kiyim kiyish yoxud boshqalardan uzoqda, xilvatda yashash emas, balki Allohga yaqinlashish muhimligini anglagan holda qilishgan. Islomdagi asosiy ziddiyat farishta ruh va nafs olami o‘rtasida emas, balki zikr va g‘aflat – ogohlik va beparvolik o‘rtasida edi.
(C) Abdul Qohir, yozuvchi
@Tafakkur_chizgilari

Bir zamonlar yevropalik tilamchi Blida shahridagi arab qahvaxonasiga kirib qoldi. U yerdagi musulmonlardan biri unga tanga berdi. “Nazaringda, Alloh bunday sadaqani inobatga oladimi?” deb so‘radi uning hamrohi. “Hech qachon bilolmaymiz, faqir qiyofasida kim yashiringanini”, dedi u.
Xudoga yaqin kishilar goh juldur kiyimlarda, goh hashamdor libosda xohlagancha kelib-ketishlariga va Allohning irodasi bo‘lsa, vaziyat mohiyatini yoxud hayot yo‘nalishini tamoman o‘zgartirishga qodir ekanliklariga ishonib tarbiyalangan musulmon uchun bunday ehtiyotkorlik tabiiy edi. Insonmizki, bilishga qodir emasmiz biz. Aytishlaricha, har bir insonning “ichki siri” faqat Allohga ayon, shuning uchun har bir insonga nafaqat hurmatga loyiq bo‘lgani uchun, balki u ko‘ringanidan butunlay farqli bo‘lishi va qo‘lida pinhon kuch boʻlishi mumkinligi uchunam hurmat ko‘rsatilishi lozim.
(C) Qasr Qiroli, Gai Iton
@Tafakkur_chizgilari

Birinchi da’vo: Mo‘g‘ullar tanazzulga sabab emas, balki noto‘g‘ri talqinlar mavjud
Muallif fikricha, Mo‘g‘ullar Islomning “oltin davri” merosini butunlay yo‘q qilgani va shu sabab Islom sivilizatsiyasi uzoq madaniy tanazzulga yuz tutgani haqidagi da’vo tarixiy asoslarga ega emas. Bu kabi qarashlar, asosan, XV asrdan keyingi manbalarda yoki sharqshunoslar (orientalistlar)ning asarlarida uchraydi.
Uning ta’kidlashicha, Huloku Bag‘dodga bostirib kirganida, shahar Harun ar-Rashid davridagi gullagan markaz emas, balki boshqa ko‘plab Islomiy shaharlarga o‘xshash o‘rtamiyona bir shahar edi. Bag‘dod kutubxonalarining yoqib yuborilishi, daryoga kitoblar oqizilgani haqidagi rivoyatlar ham muallif nazarida bo‘rttirilgan.
Masalan, Alamut qal’asi egallanganda, Huloku mashhur alloma Nosiriddin Tusiyga zarar yetkazmay, aksincha uni o‘ziga maslahatchi qilib olgan va Marog‘adagi katta kutubxonaga ega ilmiy markazga yuborgan. Tusiy esa u yerda ilmiy faoliyatini davom ettirgan.
Ikkinchi da’vo: Mo‘g‘ullar bosqini aslida Islom foydasiga xizmat qilgan
Tarixga tor doirada nazar tashlasak, Mo‘g‘ul istilolari, albatta, vayronkorlik, qon to‘kilishi va ko‘plab shaharlarning kulga aylanishi bilan yodda qolgan. Islom tarixchilari bu holatlarni “Xudoning g‘azabi” deb talqin qilishgan va hodisalarga salbiy baho berganlar.
Ammo muallif tarixiy jarayonlarga kengroq masshtabda qarashni taklif qiladi. Uning fikricha, bosqinlar natijasida yuzaga kelgan Mo‘g‘ul xonliklari ma’lum muddat siyosiy barqarorlik va ichki tinchlikni ta’minladi. Bu holat musulmonlarga xususan, so‘fiy tariqatlarga turli yurtlarga bemalol kirib, Islomni tinch yo‘l bilan yoyish imkoniyatini berdi. Avvallari faqat urush yo‘li bilan yetib boriladigan mintaqalarga endi oddiy xonlik fuqarosi sifatida kira olish mumkin bo‘ldi.
Shunday yo‘l bilan musulmonlar g'ayridinlar o‘rtasida da’vat ishlarini olib bordilar. Shu tariqa ko‘plab xalqlar, xususan, bosqinchi Mo‘g‘ullar o‘zlari ham Islomga yuzlandilar.
Yana bir ijobiy natija madaniyatlar uchrashuvi bo‘ldi. Mo‘g‘ul hukmdorlari turli madaniyat va dinlar o‘rtasidagi ziddiyatlarga ishonmasdan, ularning barchasidan foydalanishni ma’qul ko‘rgan. Natijada turkiy, fors, arab, mo‘g‘ul va xitoy madaniyatlari bir-biriga qo‘shilib, san’at, me’morchilik, qonunchilik va adabiyot sohalarida yangicha uslublar paydo bo‘ldi.
Uchinchi da’vo: Oxir-oqibatda Islom g‘olib bo‘ldi
Muallifning fikricha, Mo‘g‘ullar va Islom madaniyati o‘rtasidagi to‘qnashuvda g‘oliblik Mo‘g‘ullarga emas, balki aynan Islom tamadduniga nasib etgan. Chunki madaniyatlar to‘qnashuvida natijani jangdan keyin maydonda kim qolganiga qarab baholash kerak.
Islom nafaqat Mo‘g‘ullarni yengdi, balki ularni o‘z tanasining bir bo‘lagiga aylantirdi. So‘fiylar va ulamolar orqali olib borilgan da’vatlar natijasida ko‘plab Mo‘g‘ul xonlari Islomni qabul qilib, uni davlat dini deb e’lon qildilar. Oltin O‘rda, Ilxoniylar va Chig‘atoy xonliklari barchasi musulmonlashgan siyosiy tuzumlarga aylandi.
Xulosa: Islom bir "g‘oya" sifatida g‘alaba qildi.
Muallif xulosasiga ko‘ra, Chingizxon bosqinlari Islom tamadduni uchun yangi bir davrning boshlanishiga sabab bo‘lgan. Chunki bosqindan oldingi va undan keyingi Islom madaniyati o‘rtasida keskin tafovutlar mavjud. Bu tafovutlar qonunchilik, san’at, ilm-fan, harbiy tuzum, siyosiy boshqaruv va boshqa ko‘plab sohalarda yaqqol ko‘zga tashlanadi. Temuriylar, Usmoniylar va Safaviylar davlati bunga guvohdir.
So‘nggi satrda bir iborani keltirmoqchiman, bilmadim bu o‘ringa qanchalik to‘g‘ri keladi:
“Sen bir shaxsni o‘ldirishing mumkin, ammo uning g‘oyasini emas.”
Islom bu tarixdagi bir davr emas, balki g‘oyadir. Bu g‘oyani kim ko‘tarib yursa, u musulmon bo‘ladi hatto Mo‘g‘ul bo‘lsa ham.
https://t.me/futuvvatnoma

Bugun
Tafakkur chizgilari
kanali sohibi, doʻstim deb bilgan bir kishidan ingliz tilida foydali deb bilgan maqolalaridan bir nechtasini yuborishini so‘radim. Baraka topsin, o‘sha zahoti jo‘natdi. Kechiktirmay, Asr namozidan keyin ularning birini o‘qishga kirishdim. Maqolaning nomi
“How the Mongols Revived Islamic Civilisation”
, ya’ni “Mo‘g‘ullar Islom tamaddunini qanday qayta jonlantirdi?”.
Nomning o‘zi e’tiborimni tortdi. Axir Mo‘g‘ul bosqini Islom dunyosiga ulkan zarar yetkazgani, mavjud madaniy tizimni vayron qilgani va bebaho merosni talofatga uchratgani hammaga ma’lum-ku? Shu bois, dastlab biroz shubha bilan qaradim. Biroq, baribir diqqat bilan maqolani o‘qib chiqdim. Unda muallif, mening tushunishimga ko‘ra, uchta asosiy da’voni ilgari surgan. Quyida ushbu da’volar yuzasidan qisqacha fikr yuritmoqchiman...