hujayra.uz
Kecha Xalqaro baliqlar katalogi (
Eschmeyer's Catalog of Fishes
) baliqlarning tur soniga oid ma'lumotlar bazasi yangilanganligini
e'lon qildi
. Unga binoan 2025-yilning 9-dekabr kungi holatiga ko’ra, sayyoramizda
37 474 valid baliq turi
mavjud. Bundan avvalgi yangilanish o‘tgan oy 11-noyabr kuni bo‘lgan edi. O‘tgan 29 kun davomida baliqlarning umumiy valid turlar soni
47 turga
ko‘paygan. Umumiy holda 2025-yil boshidan beri qayd etilgan yangi baliq turlari soni esa
373 ta
ni tashkil etdi.
Yuqoridagi rasmda noyabr oyi oxirida AQShning Texas shtatidagi kichik soylardan tavsiflangan karptishsimonlar (Cyprinodontiformes) turkumi gambuziyalar (Poeciliidae) oilasiga mansub yangi turlar
Gambusia
pyrros
va va
Gambusia echelleorum
baliqlari tasvirlangan. Yangi baliq turlarining kashf etilishi haqida batafsil xalqaro
Royal
Society Open Science
jurnalidan o‘qishingiz
mumkin
.
@hujayrauz
#banan
#OITS
#feyk
#qon
"OITS odamning qoni shprits bilan yuborilgan bananlar tarqalmoqda"
Barchasi haqida ushbu videoda aytib o‘tdim. Ehtiyot bo‘lamiz, feyk xabar.
@hujayrauz
Panspermiya nazariyasi tarafdorlari yana bir kuchli argumentga ega bo'lishdi
Yaqinda iScience jurnalida ajoyib bir maqola
chop etildi
. Yaponiyalik olimlari (Hokkaydo universiteti) biologiyada model organizm hisoblangan
Physcomitrium patens
yo‘sini ustida o‘tkazilgan "Tanpopo4" kosmik eksperimenti natijalarini e’lon qilishdi. Natijalar shunchaki hayratlanarli!
Olimlar yo‘sin namunalarini maxsus panelda Xalqaro Kosmik Stansiya (XKS)ning tashqi tomoniga joylashtirdilar. O‘simliklar naq
9 oy (283 kun)
davomida himoyasiz ochiq koinotda — vakuum, keskin harorat o‘zgarishi va halokatli kosmik radiatsiya (UVC) ostida qoldirildi.
Yerga qaytarilgach, namunalar tekshirilganda quyidagilar aniqlandi:
✅
Oddiy vegetativ hujayralar nobud bo‘lgan.
✅
Ammo sporofit ichidagi sporalarning 86 foizi tirik qolgan va yana unib chiqqan!
Ma’lum bo‘lishicha, yo‘sinning sporofit qismi xuddi "tabiiy skafandr" vazifasini o‘tagan. U o‘z ichidagi sporalarni ayniqsa UVC nurlaridan va vakuumdan kuchli himoya qila olgan. Bu tuzilma sporalarga ochiq turgan holatdagidan ko‘ra 1000 barobar ko‘proq himoya taqdim etgan.
Bu kashfiyot yo‘sinlar koinotda omon qola olishini isbotlagan ilk tadqiqotdir. Bu shuni anglatadiki, kelajakda Mars yoki Oyni o‘zlashtirishda aynan yo‘sinlardan birlamchi tuproq hosil qiluvchi va kislorod ajratuvchi "pioner o‘simliklar" sifatida foydalanish mumkin. Shu bilan birga, ushbu tadqiqot natijasi panspermiya nazariyasi tarafdorlarini yana bir ajoyib dalil bilan qurollantirdi.
@hujayrauz
Tog‘ay Murodning bir asarida ocharchilikdan qiynalgan odamlarni qutqarish va ocharchilikni bartaraf qilish uchun Moskovdan maxsus komissiya keladi. Ular ochlikdan shishib ketgan odamlarni bir joyga to‘plashni buyuradi. Ularga non berilsa kerak deb o‘ylab turishganda, "Bu och-nahorlar, shishib ketganlar sotsializm ko‘rkini buzmoqda. Ular sovet tuzumiga dog‘ tushiryapti" deb chuqur qazdirib ochlarni ko‘mdirib yuborishadi. Shu bilan ocharchilikni bartaraf qilishgandek bo‘ladi, go‘yo.
Bir necha kundan beri Farg‘ona shahridagi havo sifati ekstrimal darajada yomon holatda turibdi, ayniqsa kechqurun. Shahar ichi xuddi quyuq tuman qoplab olgandek. Kuni kecha bu haqida
kun.uz
yozib chiqdi. Bugun Prezident administratsiyasi rahbari havo sifatini barqarorlashtirish borasida yig‘ilish o‘tkazdi va mutasaddilarga
ILMIY
asoslangan chora-tadbirlar ko‘rishni topshirdi.
Ifloslik darajasi 1000 dan oshayotgan Farg‘ona havosi negadir bugun tushdan so‘ng 289 da (hamon iflos, nafas olish uchun xavfli) qotib qoldi. Nahotki amaliy ishlar ko‘rila boshlandi desam, shahardagi ikkita (biri Kirgilida, ikkinchisi shaharda Terakmozor ko‘chasida) havo sifatini tekshiradigan uskunalar o‘chirib qo‘yilibdi.
To‘g‘risi nima deyishni bilmay qoldim. Uskunalar o‘chirildi, havo sifati haqida aniq maʼlumot ko‘rsatilmayapti, lekin...
IQAir ilovasidan havo sifatini kuzatar ekanman Tog‘ay Murodning yozganlari yodimga tushdi.
@birkunimen
Fan vs Etika
Hozirgina o'zim ishlarini anchadan beri kuzatib yuradigan
Fatah Zarei
ishtirokidagi ajoyib bir tadqiqot ishini o'qib chiqdim. Maqola "
On the conflict between science and ethics: the case of the moggel, Labeo umbratus (Teleostei: Cyprinidae) from South Africa
" (
o'zbekchasi
"Fan va etika o'rtasidagi ziddiyat haqida: Janubiy Afrikadagi moggel,
Labeo umbratus
(Teleostei: Cyprinidae) misolida") deb nomlanib, o'tgan hafta
Journal of Fish Biology
jurnalida
chop etilgan
.
Maqolada ko'tarilgan asosiy jihat quyidagicha:
Mualliflar Janubiy Afrikadagi
Labeo umbratus
turining taksonomik maqomini tahlil qilishgan. Molekulyar tahlillar ushbu turning ikki asosiy nasli - "shimoliy" (
L. umbratus
s.s.
) va "janubiy" nasl mavjudligini ko'rsatgan. Mualliflar janubiy naslining o'z navbatida g'arbiy, markaziy va sharqiy haploguruhdan iboratligini qayd etib, asosiy e'tiborni sharqiy - Kat daryosidan qayd etilgan haploguruhga qaratishgan. Ular ushbu haploguruhni integrativ taksonomik (molekulyar[cytb]+morfologik+meristik) usulda tekshirib, uning alohida tur bo'lishi mumkinligini qayd etishgan.
Muammo ayni mana shu nuqtadan boshlangan.
Labeo umbratus
ning Kat daryosidagi populyatsiyasi uchun 1861-yilda
Labeo cafer
nomi qo'llanilgan. Mualliflarning qayd etishicha tur epitetidagi "
cafer
" bu o'sha vaqtda mahalliy aholini kamsituvchi so'z (arabcha "
kofir
") hisoblanib, uni qabul qilib bo'lmasligini asoslashga harakat qilishgan. Va ushbu haploguruh uchun
Labeo ngqikai
nomini taklif qilishgan.
Shunday qilish mumkinmi?
Qisqa javob -
YO'Q
! Zoologik nomenklatura xalqaro kodeksi (
ICZN
)da "
prioritet tamoyili
" mavjud bo'lib, unga ko'ra, biror tur uchun eng avval qo'llanilgan nom valid hisoblanadi. Kodeks ilmiy nomlar axloqiy me'zonlarga qarab o'zgartirilmasligi kerak, chunki bu fanda barqarorlikni buzadi deb hisoblaydi. Lekin avval qo'llanilgan nom bir xalq uchun ochiqdan-ochiq haqorat bo'lsachi?
"
Eschmeyer's Catalog of Fishes
" bu borada qanday qaror qabul qilgan. Ushbu katalog baliq turlari nomini Kodeksga moslagan holda doimiy qayd etib boradi. Katalogning 11.11.2025-kungi yangi versiyasida Kodeksning proritet tamoyiliga sodiqlik ifodalangan, yangi Kat haploguruhi uchun
Labeo cafer
nomi valid hisoblanib, yangi
Labeo ngqikai
nomini
L. cafer
ning sinonimi sifatida ko'rsatib o'tilgan.
Mana nima uchun men shogirdlarimga tez-tez "
taksonomiya qotib qolgan dogma emas, u dinamik tizim va muntazam harakatda
" deyman. Taksonomist sifatida men Kodeksni to'la qo'llab-quvvatlayman, lekin mualliflar ko'targan masalani ham bee'tibor qoldira olmayman. Ayni vaqtda ikki tomonni ham qoniqtiradigan yechim mavjud emas. Lekin fan bu kabi muammolarga duch kelmoqdami, demak uning yechimini ham izlash kerak. Balki ICZN bu borada maxsus komissiya tashkil etar va shu kabi o'ta favqulodda keyslar uchun "prioritet tamoyili"ni istisno qilar... Boshqa tomondan bu
Pandora qutisi
ning ochilib ketishiga sabab ham bo'lmasligi kerak. Qisqasi, juda ajoyib keys va men voqealar rivojini jon deb kuzataman.
@hujayrauz
Kecha Xalqaro baliqlar katalogi (
Eschmeyer's Catalog of Fishes
) baliqlarning tur soniga oid ma'lumotlar bazasi yangilanganligini
e'lon qildi
. Unga binoan 2025-yilning 11-noyabr kungi holatiga ko’ra, sayyoramizda
37 427 valid baliq turi
mavjud. Bundan avvalgi yangilanish o‘tgan oy 10-oktabr kuni bo‘lgan edi. O‘tgan 32 kun davomida baliqlarning umumiy valid turlar soni
19 turga
ko‘paygan. Umumiy holda 2025-yil boshidan beri qayd etilgan yangi baliq turlari soni esa
325 ta
ni tashkil etdi.
P.S. yuqoridagi rasmda oktabr oyi oxirida Indoneziyaning Borneo orolidan karpsimonlar (Cypriniformes) turkumi karplar (Cyprinidae) oilasiga mansub yangi tur
Desmopuntius mahakamensis
balig'i tasvirlangan. Yangi baliq turining kashf etilishi haqida batafsil xalqaro
ZooKeys
jurnalidan o‘qishingiz
mumkin
.
@hujayrauz
Jeyms D. Uotson (1928–2025)
🧬
DNKning qo‘sh zanjirli tuzilishini aniqlagan amerikalik mashhur molekulyar biolog Jeyms D. Uotson 97 yoshida vafot etdi.
1953-yilda Uotson Frensis Krik bilan birga DNKning tuzilishini ko‘rsatib beruvchi modelni yaratishdi. Bu kashfiyot Rozalinda Franklin va Moris Uilkinsning rentgen nurlari yordamida olgan muhim ma’lumotlariga asoslangan edi.
Keyinchalik, Uotson, Krik va Uilkins bu kashfiyot uchun 1962-yilda Fiziologiya yoki tibbiyot yo'nalishi bo‘yicha Nobel mukofotiga sazovor bo‘lishgan.
24-oktabr xalqaro gibbonlar kuni
Gibbonlar (Hylobatidae) odamsimon maymunlar katta oilasiga mansub, janubiy-sharqiy Osiyo hududida uchrovchi primatlar oilasi bo‘lib, ularning ayni vaqtda 4 urug‘ga mansub 20 turi maʼlum.
Barcha turlari muhofazaga muhtoj bo‘lib, yashash muhitining o‘zlashtirilishi, brakonyerlik va iqlim isishi ular uchun asosiy cheklovchi omil hisoblanadi.
Rasmda
oq qo‘lli gibbon
(
Hylobates lar
) tasvirlangan.
@hujayrauz