«ПсихоБлог»

Талаба ва бўлажак талабалар, яқинроқ келинг.
СИЗ БУНИ БИЛИШИНГИЗ ШАРТ!
Бирор бир соҳада ўқияпсиз лекин негадир ўрганаётган фанингизни ва фан йўналишлари майдонини ҳалигача англамайсиз. Ушбу постда сизга психология фани мисолида майдалаб, содда қилиб тушунтиришга уринаман.
Ҳар бир фан ўзининг ўрганиш ОБЪЕКТИ, ПРЕДМЕТИ ва МАҚСАДИга эга бўлади. Буларсиз фан нимани ўрганаётганини тушуниш қийин. Психология фанининг ҳам бир қанча йўналишлари бор ва ҳар бири ўзининг ўрганиш объекти, предмети ва мақсадига эга.
Масалан:
Когнитив психология ва нейропсихология фарқини шу постимда кўриб чиқамиз.
Когнитив психология
Объекти:
соғлом инсон
Предмети:
когнитив жараёнлар
(сезги, идрок, диққат, хотира, хаёл, тафаккур, нутқ, қарор қабул қилиш)
Асосий мақсади:
инсоннинг соғлом ҳолдаги билиш жараёнларини тушуниш ва улар қандай ишлашини изоҳлаш
ҳамда инсоннинг ўз когнитив жараёнларини ривожлантиришга ёрдамлашиш
.
Нейропсихология
Объекти:
мия ва психика ўзаро боғлиқлиги (асосан мияси шикастланган инсон)
Предмети:
миянинг турли қисмлари билан боғлиқ когнитив бузилишлар
(афазия – нутқ бузилиши, агнозия – идрок бузилиши, амнезия – хотира бузилиши, апраксия – ҳаракат бузилиши ва ҳ.к.)
Асосий мақсади:
мия шикастланиши натижасида юзага келган когнитив бузилишларни ўрганиш ва беморга қайта тўлақонли ҳаёт кечиришда ёрдам бериш.
Когнитив психология
– соғлом инсоннинг когнитив жараёнларини ўрганади.
Нейропсихология
– мия шикастланиши туфайли юзага келадиган когнитив бузилишларни ўрганади ва уларни тиклаш йўлларини қидиради.
Бу қонуният барча фанларда амал қилади.
PS.: Ўз шахсий тажрибамдан келиб айтсам, талаба ўзи ўқиятган фаннинг объекти, предмети ва мақсадини билмаса, сарсон саргардон бўлиб юради. Психология йўналишига ўқишга кирганимда узоқ вақт фанни тушунмаганман. Агар сиз буларни тезроқ англасангиз, ўрганаётгани фанингизнинг қайси бир йўналишига қизиқишингизни билиб оласиз.
@psixobloguz

Нимфомания
Аёлларда меъёридан ортиқча жинсий истакни англатувчи психосексуал бузилиш. Бундай бузилишга чалинган аёл жинсий истак қилиш фикрларидан ўзини тия олмайди. Бир неча соат олдин танишган эркак билан ҳам жинсий яқинлик қилгиси келиб қолиши, бир қанча жинсий партнёрларга эга бўлиши мумкин.
Компулсив сексуал хулқ-атворнинг аниқ сабаблари йўқ. Ҳар бир ҳолат индивидуалдир. Аммо изланишлар бир қанча сабабларни аниқлаган:
- Стрессга солувчи ҳаётий ҳодисалар;
- Жинсий зўравонлик;
- Миядаги кимёвий моддаларнинг дисбаланси;
- Атрофдаги триггерлар;
Бу бузилиш кишини қаттиқ уялтирса ҳам ўзини тийишга қийналади. Охир оқибат депрессияга ҳам олиб боради. Билиб қўйишимиз керакки, нимфомания бу иродасизлик ёки тарбия масаласи эмас. Психик муаммодир. Даволаш эса албатта психотерапия, фармакология ва психоэдукация орқали кечади. Шу ҳолатнинг эркаклардаги аналоги
сатириазис
деб номланади.
Бундай инсонлардан жирканиш эмас балки уларга даволаниши учун йўл кўрсатилса, моддий ёрдам қўли чўзилса, шу инсонга катта яхшилик қилган бўламиз.
@psixobloguz

Ирсият, оила ва жамият. Булар – лоторея. Ҳаётимиз мана шу учта лотореяга боғлиқ.
Ирсиятни олайлик. Бу биологик лотерея. Кимнингдир ирсий саломатлиги мустаҳкам, кимдир касалликларга мойил бўлиб туғилади. Кимдир тез ўрганади, ақлли, интеллекти юқори бўлиб дунёга келади, бошқасида эса бу қобилиятлар кучсизроқ намоён бўлиши мумкин. Лекин ирсий омиллар ҳал қилувчи эмас – меҳнат, машқ, билим орқали камчиликларни компенсация қилиш мумкин.
Энди оилани олайлик. Буни тарбиявий лоторея деймиз. Соғлом, меҳрибон, таълимни қадрлайдиган оилада ўсиш катта ютуқ. Агар оилада зўравонлик, моддий етишмовчилик, эътиборсизлик бўлса – бу қийинчилик. Бироқ инсон катта бўлгач ўз йўлини ўзи танлай олади.
Жамиятга келсак, буни ижтимоий лоторея деймиз. Демократик, қонунлари ишлайдиган, конституцияси тез-тез ўзгармайдиган, ривожланган мамлакатда улғайишнинг фойдалари кўп. Коррупция ёки ўрта аср дунёқараши ҳукмрон жамиятда эса одам қанчалик қобилиятли бўлмасин, имкониятлари чекланиши мумкин. Шунинг учун жамиятнинг ривожи шахс ривожига ҳам тўғридан-тўғри таъсир қилади.
Хуллас – булар лоторея. Аммо фарқи шундаки, оддий лотореяда сиз ҳеч нарсани назорат қила олмайсиз. Инсон ҳаётида эса:
Генларимизни ўзгартиролмаймиз, бироқ соғлом турмуш тарзи билан кўп нарсани бошқариш мумкин.
Оиланинг камчиликларини бартараф этиш учун ўзимизда янги қадриятлар яратиш мумкин.
Жамият оғир бўлса ҳам, билим, технология ва фойдали алоқалар ёки жамиятни ўзгартириш орқали имконият топиш мумкин.
Яъни, бу лоторея тўлиқ тасодифга боғлиқ эмас – инсоннинг иродаси, меҳнати ва қарорлари ҳам "ютқазган лотореяси"ни ютуққа айлантириши мумкин.
@psixobloguz

Меҳнат қилиб, куйни охиригача бўлмаса-да ўргандим. Баҳо берингларчи:)

Агар психолог ўз ишининг профессионали бўлса, шу сабаб унинг қабулига навбатлар турнақатор бўлса, бу пул шунга арзийди. Психолог ҳам одам. Унинг ҳам асаблари зўриқади. Чунки ҳар бир мижозга индивидуал ёндашиши керак. Бу эса стресс. Шунингдек, билимларини тез-тез янгилаб туриши ҳам бор. Пул тўлаб курсларда ўқийди. Яхши ҳаётда яшашни ҳам истайди.
Кўпинча тана билан боғлиқ касалликлар кўзга кўрингани учун ҳам одамлар шифокорларга пулни аямайди. Руҳият билан боғлиқ муаммолар эса етарлича назарга тушмайди. Чунки у ички ҳолат билан боғлиқ. Одам кулиб турган бироқ ичида йиғлаётган бўлиши мумкин.
Шу учун ҳам одамларга психологик хизмат учун 30 млн катта пулдек кўринади. Лекин айнан психолог кишини суицидал ҳолатдан олиб чиқиши мумкинлигини ўйлаб кўрмаймиз.
Холис шифокорлар ҳам руҳият билан боғлиқ муаммолар бартараф этилмагунча танадаги касалликларни тўлақонли йўқ қилиб бўлмаслигини тан олади.
Технологик тараққиёт, замоннинг тез ўзгариши, глобаллашув сабаб одамларнинг психикаси бу жараёнларга дош беролмаяпти. Шу сабабдан ҳам психологларга талаб ортиб бормоқда.
@psixobloguz

Инста-психологлар сабаб психолог мутахассислиги ҳақида нотўғри стереотиплар шаклланди. Бироқ яхши мутахассислар оз бўлсада бор.
Бугун
Qoʻshtirnoq podkast
'ида психология соҳасини чиндан ҳам тушунадиган психолог билан яхши суҳбатни кўриб қолдим. Сизларга ҳам кўришни тавсия қиламан.
https://www.youtube.com/watch?v=yFgmIK1WBDI

Ҳар сафар буюк ёки шунчаки яхши инсон вафот этганида, биз, инсоният, панд еганини ҳис қиламан. Ахир, икки юз йилдан сўнг, то унгача нодонлигимиз цивилизациямизни барбод қилмаса, биз кўплаб замонавий ўлим сабабларининг олдини олишни ўрганамиз. Шу ўринда савол туғилади: нега бу келажак аллақачон келмади? Нимани нотўғри қилаяпмиз?
Панчин
@psixobloguz

Айни вақтда бизнинг медиа маконимизни кимлар эгаллаб олган? Инфолўттивоз фирибгарлар эгаллаб олган. Бу рост. Аммо буни очиқлаганлар бошқалар томонидан хейтга учрамоқда. Мана бугун мен билан бўлган ҳолатни айтай:
Бугун бир инфолўттивозни инфолўттивоз десам, мен уни кўролмаган бўлар эканман. У одамни тан олмаслик учун мен ҳам у каби таниқли, зўр бўлишим керак экан. Яъни "Зўр бўлмасанг, гапиришга ҳаққинг йўқ". "Фақат фаолият соҳасида энг юқори даражада бўлган одамларгина бошқаларни танқид қилсин" деган фикр янграмоқда.
Аммо бу мантиқий хатолик. Мантиқ илмида
"Ad hominem"
дейилади. Нега хатолик? Негаки, бундай фикр мантиқий эмас. Чунки агар шундай қоида бўлса, деярли ҳеч ким ҳеч кимни танқид қилолмайди. Жамоат назорати, танқидий фикр, илм-фан шундай мантиқ билан инқирозга учрарди.
Мана нима учун мактабда, Олийгоҳда фалсафа, мантиқ ўқитилиши керак. Туппа-тузук ўқимишли, рационал фикрловчи одам ҳам оддий мантиқий хатоларга йўл қўйиб ўтирибди.
Дўстлар, Бо Беннетнинг "Мантиқий хато" китобини ўқишни маслаҳат бераман. Ўзбекча таржимаси сотувда бор. Олиб ўқинглар.
@psixobloguz

PS.: Бўлажак олимлар, яқинроқ келинглар. Қизиқ мавзуда пост тайёрладим
👇
"Техаслик мерган хатоси"
(инглизча Texas sharpshooter fallacy)
— методологик ва мантиқий хато бўлиб, у бирор гипотезани тасдиқлаш учун маълумотлардан кераклигини танлаб олиб, мувофиқ келмайдиган маълумотларни эътиборсиз қолдириш ҳолатини англатади. Бу хато — тадқиқотчи ўз фикрини "исботлаш"га ҳаракат қилиб, шунга мос келадиган далилларгинага аҳамият беришида намоён бўлади.
Тушунчанинг келиб чиқиши техаслик мерган ҳақидаги ҳазилга асосланади:
Бир техаслик мерган омбор деворига қарата кўплаб ўқ узади. Кейин эса — энг кўп ўқ теккан жой атрофига нишон чизади ва ўзини аниқ нишонга олувчи мерган деб кўрсатади.
Бу ерда у аввало ўқ узиб, кейин нишон чизади, яъни натижани олдин чиқариб, кейин унга мос "далиллар"ни йиғади. Илмий тадқиқотда ҳам айнан шундай хато содир бўлади. Баъзилар буни атайлаб қилиши ҳам мумкин.
Илмий мисол. Фараз қилайлик, бир олим шундай гипотеза қўяди:
“Қизил мева еганлар камроқ касал бўлади.”
У шунга мос келган 3 та тадқиқотни танлаб, гипотезани тасдиқлайди. Аммо 20 та тадқиқотдан 17таси бу фикрни рад қилган — олим уларни эътиборсиз қолдиради. Мана шу — техаслик мерган хатоси.
Нима учун бу хато?
1. Объективлик йўқолади;
2. Хулосалар нотўғри чиқади;
3. Илм ва фактга эмас, ишонч ва интилишга асосланган хулоса чиқарилади;
4. Ишончсиз тадқиқотлар тарқалишига олиб келади.
Психологияда ҳам мавжуд бу ҳолат. Масалан, кимдир шундай дейиши мумкин:
“Мен қачон яхши туш кўрсам, ўша куни омад келади!”
Бу фикрни тасдиқловчи 2-3 та вазият туш кўрган инсоннинг эсида қолган, омад келмаган кунлар ва омадни келади деган тушлар эса унутилган. Бу ҳам техаслик мерган хатосининг когнитив ифодаси.
Хуллас,
техаслик мерган хатоси
— илмий тадқиқотда ёки кундалик фикр юритишда натижани олдин белгилаб, кейин унга мос маълумотларни танлаб олиш хатосидир. Бу объектив билимга, холис тадқиқотга халақит беради.
@psixobloguz