To‘g‘ri yozamiz — mutaxassis blogi (lotin)

Hazil ortida haqiqat
Bu sun’iy idrokning yangi talqini PhD (fan doktori) darajasida fikrlay olishi haqida aytilyapti.
Menimcha, bir necha tomli lug‘at va ensiklopediyalarning davri o‘tdi. Sun’iy idrok davri boshlandi. Endi undan foydalanishni biladiganlarga talab ortadi.
Siz undan qanchalik foydalana olyapsiz? Sizga kerakli natija chiqarib berishi uchun to‘g‘ri промт (vazifa) kirita olyapsizmi?
@xatoliklar
@xatoliklar_lotin

— Ruscha qilaylikmi?
— ...
— Yoki o‘zbekchami?
— ...
— Inglizcha qilaqolaylik.
— Boshimni og‘ritmanglar! Nima bo‘lgandayam, kabobam kuymasin, sixam kuymasin! Hozir shoshilinch Zoom mitingim bor.
@xatoliklar
@xatoliklar_lotin

Bu soʻzda ham koʻpchilik adashar ekan. Google orqali “qurulish” soʻzini qidiruvga bersangiz, lotin alifbosida 58 000 ta natija chiqadi.
Qurulish
❌
Qurilish
✅
*Rasm obunachimizdan
@xatoliklar
@xatoliklar_lotin

Bunyodkor ko‘chasida yangi qurilgan joylardagi holat ekan. Bir og‘iz so‘ramaysanmi mendan... deydigan odam yo‘q.
Yosh bolalik
❌
Yosh bolali
✅
Ayyolar
❌
Ayollar
✅
Gapda yana qanday xato bor, izohlarda yozib qoldiring.
*Rasm obunachilarimizdan
@xatoliklar
@xatoliklar_lotin

«To‘g‘ri yozilgan so‘zni toping» ruknidan...
Internetda berilgan e’lonlardan biri ekan.
*Rasm obunachilarimizdan
@xatoliklar
@xatoliklar_lotin

“Bir martali” yoki “bir martalik”?
Oxirgi paytda oʻzbek tili ixlosmandlari, himoyachilari koʻpayayotgani; bir soʻz bilan aytganda, oʻzbek tili trendga olib chiqilayotgani — zoʻr holat.
Lekin, baribir, har ishni oʻz ustasi qilgani yaxshi. Ayniqsa, nozikroq holatlar boʻlsa. Boʻlmasa, videodagi kabi vaziyat boʻladi — qosh qoʻyaman deb, koʻz chiqarib qoʻyishadi.
Videoni tahlil qilamiz.
Bir martali ishlatiladigan vilka.
Jumla haqiqatan ham gʻaliz —
ishlatiladigan
soʻzi ortiqcha. Lekin videoda “bir martali” deb yozilishi xato, “bir martalik” boʻlishi kerak, deyilyapti.
Qoida nima deydi?
-lik
affiksi mavhum ot yasaydi. Maktabda oʻqigansiz —
ot
soʻz turkumi
kim?
va
nima?
soʻroqlariga javob boʻladi.
-li
affiksi egalik belgisini bildiruvchi sifat yasovchilardan sanaladi. Maktab davriga qaytib,
sifat
soʻz turkumi
qanday?
va
qanaqa?
savollariga javob berishini eslaymiz.
Endi savol:
bir martali (bir martalik)
vilka
jumlasida
marta
soʻzi oʻrniga soʻroq soʻz qoʻyib koʻring:
—
Qanday
(qanaqa) vilka?
—
Nima
(kim) vilka?
Demak, bu holatga mantiqan
qanday?
soʻzi toʻgʻri kelayotgan boʻlsa, shunga muvofiq
sifat
yasovchi qoʻshimchadan foydalanishimiz kerak. Sifat yasovchi qoʻshimcha esa
-lik
emas,
-li
!
Bir martalik vilka
❌
Bir martali vilka
✅
____________________________
Vilkami yoki sanchqi?
Vilka
adabiyotlarda ham, ogʻzaki nutqimizda ham koʻp ishlatiladi.
Sanchqi
soʻzidan koʻproq. Lugʻatlarimizdan ham muqim joy egallagan. Toʻgʻri, oʻzbekcha
sanchqi
ni ishlatgan maʼqul. Lekin hozircha
vilka
ni toʻliq inkor qilolmaymiz.
Sanchiqi
❌
Sanchqi
✅
Vilka
✅
____________________________
Demak:
Bir martali ishlatiladigan vilka
❌
Bir martalik vilka
❌
Bir martali vilka
✅
Bir martali sanchqi
✅
Postni kerakli insonlarga joʻnatib qoʻying.
@xatoliklar
@xatoliklar_lotin

Landavur o‘zi nima degani?
O‘zbek va tojik tillarida bu so‘z hech bir ishni uddalay olmaydigan,
lapashang
, tanbal, epsiz odamga nisbatan aytiladi.
Kelib chiqishi forscha. Asliyatda uzun bo‘yli, bahaybat, devqomat kishilarga nisbat berishda ishlatiladi.
Asli
landahur
— tojikchada ayni shu holatda qo‘llanadi, hozirgi o‘zbek tilida esa bu shakli uchramaydi.
Qiziq etimologiya
Dehxudo lug‘atida yozilishicha, landahur “Quyoshning o‘g‘li” (land — Quyosh, hur — o‘g‘li) degani. Tarixda shu ismli hind hukmdori bo‘lgan. Afsonaga ko‘ra, Quyosh uning onasiga nazar solgan va u homilador bo‘lgan. Shu tariqa tug‘ilgan bolaga Landahur (Quyoshning o‘g‘li) ismi qo‘yilgan.
Lokalizatsiya
Shu afsonani o‘zimizga moslashtirsak, qiziq bir o‘xshashlikni payqash mumkin: xuddi afsonadagidek nazar solish bilan homilador bo‘lishning imkoni bo‘lmaganidek, “olma pish, og‘zimga tush” deb o‘tirish ham hech qanday natija bermaydi. Faqat landavur, ishyoqmas, shalviragan odamlargina harakatsiz biror narsaga erishishni istaydi.
Yana qanday so‘zlar etimologiyasini bilishni istaysiz?
@xatoliklar
@xatoliklar_lotin