Azamat Akbar | Lektorium
NEET гуруҳи кимлар?
"NEET"
— инглизча
"Not in Education, Employment, or Training"
деган иборанинг кискартмаси булиб, маноси:
таълимда эмас, ишлаётган хам эмас ва касбий ёкипрофессионал тайёргарликда ҳам бўлмаган ёшлардир.
Бу сўз
1990-йиллар охирида Буюк Британияда
расмий ўқиш ва меҳнат бозоридан четда қолган ёшларни аниқлаш учун пайдо бўлган. Яьни, NEET — мактаб, университет ёки коллежда уқимаётган, ишламаётган ва касбий курсларда ёки тренингларда катнашмаётган 15-29 ёш оралиғидаги ёшлардир. Бу гуруҳнингмавжудлиги иқтисодий, ижтимоий ва таълим соҳасидаги муаммоларни кўрсатади.
Японияда бу атама 2000-йиллар бошларида ёшлар ишсизлиги ва ижтимоий ихтиёри билан изоляцияда яшаш ҳолатлари ҳақидаги хавотирлар ортиши билан оммалашди. NEET тоифасидагилар одатда, иш қидирмайдилар, бу эса уларни анъанавий ишсизлардан ажратувчи фарқдир. Айрим NEETлар
хикикомори
(ижтимоий жиҳатдан тўлиқ изоляциядаги шахслар) билан умумий жиҳатларга эга бўлиши мумкин, лекин бу икки гуруҳ бир хил эмас. Бу ҳолат кучли маданий босим, таълим ва карьерага оид юқори талаблар билан боғлиқ бўлиб, Япония жамиятида меҳнатсеварлик ва жамоага мослашув юқори қадрлангани учун NEETлар кўпинча ижтимоий тамғага (стигма) дуч келадилар.
•
Ўзбекистонда,
ЮНЕСКО томонидан олиб борилган
сўровномалар
буйича, ёшларнинг тахминан 54-55% си NEET категориясига кирган, яъни улар на таълимда, на ишда ҳам бўлмаган.
•
Жаҳон миқёсида,
Европа мамлакатларида NEET курсаткичи 12-15%, баъзи ривожланаётган мамлакатларда эса 30-40% га етиши мумкин.
NEET гуруҳига киришнинг салбий оқибатлари:
• Узоқ муддатда камроқ иш имкониятлари ва паст даромад
• Ижтимоий изоляция ва кам фаоллик
• Қайта таълим ва малака оширишда қийинчиликлар
Шу сабабли, халкаро ва маҳаллий ёшлар дастурлари NEET гуруҳини камайтиришга, яъни ёшларни
малакали стажировка, касбий тренинглар, онлайн курслар ва карьера маслаҳатлари орқали таълим ва иш бозорига интеграция килишга каратилгандир.
💥
Самарқанд тилшунослик ва адабиёт маркази (SLLC), Silk Road Research Academy
ҳамда
ЖДПУ
ҳамкорлигида бошланган ва ЖДПУ мезбонлигида ўтаётган
"Guest Lecture Series"нинг 18-қисми
одатдагидек
пайшанба куни (11-декабрь)
соат 14:00да бўлиб ўтади.
Бу галги “Guest Lecture Series-2025” да
Тошкент шаҳридаги
🇺🇸
АҚШ элчихонаси мутахассиси ҳамда ЎзДЖТУ профессори Dr. Giuseppe Chiaramonte "GPA meets GPT: The Evolution of Education in the AI era"
мавзусида вебинар меҳмони бўлади.
Ушбу мавзу жуда муҳим, чунки сунъий интеллект талабаларнинг ўқиши, баҳоланиши ва келажакдаги касбларга тайёргарлигини тубдан ўзгартирмоқда. Бу ўзгаришни тўғри тушуниш ўқитувчилар ва ўқувчиларга инсон салоҳияти ҳамда ақлли технологиялар биргаликда самарали ишлайдиган тизимга мослашиш имконини беради.
📆
11/12/2025 – Соат 14:00
Zoom ID: 832 1560 8687
Passcode: 693298
{Постерда ҳам зум линк бор}
Репетиторлик хизматлари нархлари бир йилда қарийб 7 фоизга ошди
Миллий статистика қўмитаси маълумотларига кўра, 2025-йил ноябр ойида репетиторлик хизматлари нархлари октябр ойига нисбатан, яъни бир ойда ўртача 0,5 фоизга қимматлашган.
Ушбу турдаги хизматлар нархи йил бошидан буюн 5,7 фоизга, ўтган йилнинг мос даврига нисбатан эса 6,9 фоизга ошгани кузатилган.
Албатта, мактаб таълими сифати йил сайин «ривожланиб» бораётгани сабаб, ота-оналар сифатли таълим учун энди кўпроқ пул тўлашга мажбур бўлаётгани ҳеч кимга сир эмас — ирония шундаки, билим қимматлашгани билан бирга уни қидириш масъулияти ҳам ота-оналар зиммасига тушяпти. Ҳозирги даврда 60% хусусий ўқув марказларини сифатсиз таълим сабабли ёпиш керак.
Душанба куни (8-декабрь) байрам бўлишига қарамай зум семинарини ўтказиб олдик. Таълим фидойилари байрам ёки таътил экан деб қараб ўтирмайди. Имейллардан келган саволларни 6 та йўналишга бўлиб чиқдим, ҳар бири талабаларнинг ҳам кундалик ҳаёти ва келажаги учун катта аҳамиятга эгадир.
1. Касбга тайёргарлик ва бандлик имкониятлари: таълим ва меҳнат бозори орасида кўприк
2. Смартфонлар ва ижтимоий тармоқлар даврида рақамли саломатлик ва руҳий ҳолат
3. Барқарор фикр ва атроф муҳитга масъулият
4. Сертификатлар, давомли ўрганиш ва тез ўзгарадиган иш бозорига мослашув
5. Тадбиркорлик ва стартап руҳи
6. Самарали ҳамкорлик ва тармоқлар: жамоа билан ишлаш, ижтимоий лойиҳалар ва ижтимоий капитал
Келаси ҳафта бўладиган зум семинари учун қайси мавзулар сизни қизиқтирса, ушбу емайлга ёзиб юбoринг courier.journal2010@gmail.com
Бир нечта давлатда болалар ва ўсмирларга ижтимоий тармоқлардан фойдаланишни тақиқлаш таклиф қилинмоқда.
Австралияда эндиликда Reddit, Snapchat, Threads, TikTok, Twitch, X, YouTube ва бошқа сервислардаги контентни фақат 16 ёшдан бошлаб ўқиш ва томоша қилиш мумкин бўлади. Бош вазир Энтони Албанезега кўра болалар чексиз лентани айлантириб ўтиргандан кўра спорт, китоб ўқиш ёки яқинлари билан мулоқотга вақт ажратганлари маъқул. Норвегияда ижтимоий тармоқлардан фақат 15 ёшга тўлганлар фойдаланиши мумкин.
Яна қайси давлатларда бундай чоралар муҳокама қилинмоқда:
🟩
ноябр ойи охирида Европа парламенти ижтимоий тармоқлар учун минимал ёшни 16 этиб белгилаш ғоясини қўллаб-қувватлади. Бу қарор — фақат тавсия. Аниқ чораларни фақат ЕИ давлатларининг ўзи қабул қилиши мумкин;
🟩
ёзда Франция президенти 15 ёшдан кичик ўсмирларга ижтимоий тармоқлардан фойдаланишни тақиқлаш режаси борлигини айтганди;
🟩
Дания ҳукумати ноябр бошида 15 ёшдан кичик болаларга ижтимоий тармоқлардан фойдаланишни тақиқлаш бўйича келишувга эришди. Тақиқ аниқ қачон кучга кириши ҳозирча номаълум;
🟩
Малайзия ҳукумати келаси йилдан 16 ёшдан кичик фойдаланувчиларга ижтимоий тармоқларга киришни тақиқлаш тўғрисидаги қонун лойиҳасини маъқуллади;
🟩
Германияда бу мавзу даврий равишда кўтарилиб туради, уни адлия вазири ва таълим вазири қўллаб-қувватлаган.
Ўзбекистонда ҳам ижтимоий тармоқлар учун ёш чегарасини жорий этиш керак, деб ўйлайсизми?
👍
— ҳа, болаларни зарарли контентдан асраш керак;
👏
— болага нима кўриш ва ўқиш мумкинлигини ота-онанинг ўзи ҳал қилсин.
Бугун, 9 декабр куни Хитойда “China Huarong International Holdings” компаниясининг собиқ бош директори Бай Тянхуй 1,1 миллиард юань (тахминан 156 миллион доллар) миқдорида пора олганликда айбдор деб топилиб, осиб ўлдирилди.
Айни вақтда эса дунёнинг баъзи жойларида мансабдорлар коррупцияга аралашса, жазо ўрнига
янги кабинетка кўчиб ўтиб, лавозимига яна бир юлдуз қўшиб қўйишади
. У ерда коррупция жиноят эмас, балки “карьера ўсиши учун тавсия этиладиган малака”дек кўринади.
9-декабр – Халқаро коррупцияга қарши курашиш куни экан.
Байрам байрамдек ўтиши учун коррупцияга қарши курашган бир ҳодисани эсладим. 2004 йил март ойида СамДЧТИнинг таржимашунослик факультетида тиллар кафедраси мудири лавозимида ишлаб юрган вақтимда Жанубий Кореянинг Пусан чет тиллар университети ишга таклиф этганди. Кореяда ишлаб, 2006 йил август ойида қайтиб яна СамДЧТИга ишга кираман деб борсам раҳбарият пора талаб қилди. Ўша миқдорда пулим бор эди, лекин бир тийин бермай яна Кореяга қайтиб кетгандим. Ўша “раҳбар” ҳали ҳам ўша ерда, ёшларга ҳалоллик тамойиллари ҳақидаги семинарларга кириб юргандур, ишқилиб шогирдларининг иммунитети кучли бўлсинда.
Бизда коррупцияга қарши курашиш – тўқмоқ билан туман тарқатишга ўхшайди: ҳаракат бор, лекин натижа ноаниқ.
Албатта, яхши ойликда айб йўқ — илми бор инсон ҳамиша фаровон яшаши тарафдориман.
Лекин муаммо виждонсиз йўл билан олинган илмий даражада! Бугун кўплаб "диссертант"лар асло эксперимент ёки тадқиқот ўтказмайди. Улар фабрикага (махсус фирма) келади, фабрика эса пул эвазига унга эксперимент қилиб беради, керак бўлса мақола ва диссертацияни ҳам тайёрлаб беради.
Сўнг илмий семинар ва Илмий кенгашда ҳамманинг олдига чиқиб:
— Мана, шу ишни ўзим қилдим, — деб эълон қилади.
Аслида эса унинг диссертацияга қўшган ҳиссаси деярли йўқ!
Асосий масала — “амалиётга жорий этилди” деган ҳужжатни олиш, холос. Амалда эса ҳеч қандай амалиётга жорий этилмаган.
Кузата-кузата шу хулосага келасизки: илмий даража олимга эмас, “бозорчига” мансабга ўтиш воситаси бўлиб қолган! Ва бундай ҳаракат билан ҳатто юрт манфаатларини ҳам сотиб юбориш мумкин! Афсуски, бундай ҳолатни илмий виждонсизлик дейишади.
Энг ачинарлиси — Илмий кенгаш аъзолари ҳам бу ҳолатдан хабардор, аммо ҳеч ким овозини кўтармайди, чунки бутун тизим шу асосда ишлайди!
Демак,
ОАКни тубдан ислоҳ қилиш зарур.
Илми ўткир олимларимиз кўп, лекин кенгашларда ўтирган "валломатлар" уларга йўл бермайди. Ҳақиқий олимларни саралаш, уларга имконият бериш вақти келди!
Ватанга ҳақиқий олимлар керак!
Кенгашлар эса ўша “ячейка”ни ўз отасининг меросидек эгаллаб олган.
Яхши илмий янгилик қилиш учун эса замонавий лабораториялар шарт. Афсуски, бизда лабораториялар кам, ёки эски. Кимёвий моддаларни ҳам кўпинча шахсий пулингизга сотиб олишга тўғри келади — бу эса тадқиқот сифатига катта таъсир қилади. Замонавий лабораториялар бўлмас экан, илм ҳеч қачон ривожланмайди.
2026-йилда таянч докторантура ва докторантурага таҳсил оладиган барча изланувчиларга Давлат бюджети томонидан қарийб 1,4 трлн сўм (130 миллион доллар) миқдорида стипендия ажратилиши режалаштирилган.
Бу қадам илмий фаолият соҳасидаги ёш истеъдодларни ривожлантириш ва келажакдаги инновациялар учун муҳим инвестиция ҳисобланади.
Бироқ, ҳақиқатни тан олиш керак: ҳозирги кунда кўплаб номзодлар бу стипендияларга асосан 3 йил
“ишсиз қолмаслик”
ёки шунчаки
“ойликни кўтариш”
мақсадида топширишади, шу сабабли асосий эътибор илмий изланиш ва жиддий илмий натижалар яратишга қаратилмайди. 130 миллион доллар илм-фан учун эмас, балки “ишсиз қолмаслик санъати” учун ишлатилади.
Нега бизда илмий ишлар амалиётга жорий этилмайди, нега уларнинг узоқ умр кўришини таъминлай олмаймиз? Йиллаб меҳнат қилиб PhD диссертацияси ёзамиз, лекин у кутубхонада чанг босиб ётади, 3 йилдан кейин эса макулатурага айланади.
Муаммо — тадқиқотларни жамият ва саноат билан боғлайдиган самарали механизмларнинг йўқлигида. Амалиётга татбиқ этилмаган илмий натижа тезда аҳамиятини йўқотади.
Илм фақат ҳимоя учун эмас, балки реал ҳаётга таъсир кўрсатиши учун ҳам керак.