Azamat Akbar | Lektorium

1995 йилдан 2025 йилгача постсовет давлатларида ҳар бир кишига тўғри келадиган ЯИМ қандай ўзгарди?
🇰🇿
Сўнгги кунларда энг кўп муҳокама қилинган воқеалардан бири – Қозоғистоннинг муваффақиятидир. Бу давлат ушбу кўрсаткич бўйича Россияни ортда қолдиришга муваффақ бўлди.
Ўзбекистон 1995 йили 9-чи бўлган бўлса, 2025 йили 13-чи бўлган.

Луддизм
— бу 19-аср бошларида Англияда пайдо бўлган ижтимоий ҳаракат бўлиб, унда қатнашган ишчилар машиналаштириш, индустриализация, янги технологиялар ва машиналарга қарши чиқишган. Улар машиналар иш ўринларини тортиб оляпти, деб ўйлашган ва шунинг учун тўқув машиналари, станоклар ва бошқа ускуналарни йўқ қилишган.
«Луддизм»
сўзининг келиб чиқиши
Нэд Лудд
(Ned Ludd) исми билан боғлиқ. У афсонавий шахс бўлиб, гўёки у 1779 йили ишдан ҳайдалгандан сўнг тўқув машинасини синдирган.
Ҳозирги кунда
«луддизм»
сўзи кўпроқ
технологик янгиликлардан қўрқиш
ёки
уларга қарши бўлиш
маъносида ишлатилади.
Масалан: “
Интеллектуал луддизм”
— бу сунъий интеллект каби нейротехнологияларни чеклаш ва инсонни улар таъсиридан ҳимоя қилиш ғоясидир.

Америкалик миллиардер — AI (сунъий интеллект) ҳукмронлиги тарафдоридир
Машҳур IT-миллиардер Питер Тиль инсоният ўз тараққиётининг тупигига келгани ва ундан чиқишнинг ягона йўли — сунъий интеллект ҳукмронлиги эканини таъкидламоқда.
— Бунинг ягона альтернативаси — тўлиқ стагнация, — дейди Тиль.
Миллиардер инқироздан чиқишнинг учта вариантини кўрмоқда: умумжаҳон ҳукумати, Армагеддон ва сунъий интеллект даври. Унинг фикрича, фақат учинчи йўл ижобийдир.
Тильнинг ғояси амалга ошса, AI инсониятни ўз тасарруфига олмайдими? Питер Тильнинг ғоясига қандай қарайсиз?
👍
— у мутлақо ҳақ
🤯
— йўқ, бу хатарли ва ғайриинсонӣ
🤷🏻‍♂️
— бу ҳақда ўйлаб кўрмаганман

Тротуардаги ғишт терилиши секингина ўриндиққа айланиб кетган. Шероз, Эрон.
Бу каби креатив ёндашувлар шаҳарсозликда янгича ва ижодий муҳим яратади.

Ҳеч қачон саҳифасини орқага қайтариб бўлмайдиган китобни ўқиётганингизни тасаввур қилинг. Уни қай даражада эҳтиёткорлик билан ўқирдингиз? Ҳаёт ҳам шундай.
Европадаги қалъа деворлари бир вақтлар душманлардан ҳимоя қилиш учун қурилган эди. Аммо энди ўтмишдаги нафрат ва муносабатлар ортда қолди, бугун эса бутун Европа умумий мақсадлар йўлида бирлашган.
Илгари қудрат рамзи бўлган бу деворлар энди фақат санъат асари сифатидагина мавжуд.
Ҳаёт ҳам шундай. Куч-қувватингизни намоён этган деворлар бир куни музей экспонатига айланиши мумкин. Ўтмишингиз шарафли бўлиши мумкин, аммо у ҳам тарихга айланади, айланди ҳам. Чунки жамият доимо олдинга интилади ва янги ғоялар барпо этади.

🇯🇵
Японияда
"Мейваку"
(
meiwaku
) деб аталадиган тушунча бор — бу бошқаларни безовта қилмаслик фалсафасидир. Масалан, мактабда ўқувчи дарсни билмаса ҳам, жуда баланд овозда "ўқитувчи, мен билмайман" демасдан, тинчгина имтиҳондан сўнг сўрайди. Метродa телефонда гаплашганда ҳам жуда паст овозда гапиради, чунки "овозинг кимнингдир кунини бузиб қўйиши мумкин" деган фикр бор.
Ҳозирги бизнинг жамиятда эса биз кўпинча ўзимиз билмасдан бошқаларни ранжитиб қўяпмиз: қўшни сифатида уйимиздан чиқадиган шовқин сурон билан, мижоз сифатида навбат сақлашни билмаслик билан, ресторанда эса клиент сифатида баланд овозда гапириш билан. Биз ҳар куни кимгадир озор бериб қўйишимиз мумкинлигини англамаймиз ҳам.

Аслида, отарчидан амалдор қилиш катта хатодур. Аслида у концертларини ташкил этиб, тўйларда қатнашиб пул топиши ёки реклама лойиҳаларида қатнашиши керак — лекин давлат лавозимида эмас.
Масалан, Элтон Джон дунё миқёсида тан олинган маэстро бўлиб, у 300 миллиондан ортиқ диск сотган ва шу билан энг кўп диски сотилган қўшиқчилардан бирига айланган. У “Сэр” унвони билан тақдирланган, аммо ҳеч қачон Буюк Британияда ҳеч қандай вазирлик лавозимига номзод сифатида кўрсатилмаган. Нега? Чунки бундай лавозимларни соҳани ривожлантиришга виждонан ёндашадиган, бу иш учун вақти бор, орзуси ва стратегик қарашлари бисёр шахслар эгаллаши керак.
Афсуски, Зарқанд давлатида кўпчилик вазирликларга назар ташласангиз, уларнинг аксарияти фақат ўша креслога мос келади, холос — вазифага эмас.
Яқинда отарчи бир рекламада қатнашди ва танқидларга учради. Нимаймиш, у томонидан билдирилган фикр ва мулоҳазалар илм-фанга узвий равишда уйғунлаштирилган ва мақсади даромад олишга қаратилмаган ижтимоий фойдали ахборот эмиш. Абсурд!
Афсуски, тепада ўтирганлар, пастда турган халқ ҳар қандай бемаъни гапни қабул қилиши шарт деб ҳисоблашади.

Дунёда икки хил одам бўлади:
Биринчи турдагилар – донолик ва меҳр-шафқат нурига эга бўлиб, қаерга бормасин, бу нурни бошқалар учун ёритадиганлардир.
Иккинчи турдагилар эса – ўз нури билан ёнғин чиқарадиган, кўприкларни ёқиб юборадиган ва оқибатда фақат кул қолдирадиганлардир.
Сиз қайси турдаги инсонсиз?

Ҳозирги кунда хусусий университетлар томонидан шундай “жозибали” реклама хабарларига гувоҳ бўлмоқдамиз:
Ҳеч қандай имтиҳонларсиз талаба бўлишни хоҳлайсизми? ДТМдан 50 ёки ундан юқори балл олдингизми, лекин талабалик бахтига эриша олмадингизми? Кайфиятингизни туширманг — Фалончи университет сизга ажойиб имкониятни таклиф қилмоқда!
Бу нима дегани? Бу қандай ахмоқона чақириқ?
Олий таълимдаги мақсад сифатли таълим бериш, илмий салоҳиятни мустаҳкамлаш эмасмиди? Бу мақсадларга қанақа талабалар билан эришмоқчисиз? Фарқли билим даражасидаги талабаларни гуруҳларга қандай қилиб тўғри тақсимлайсиз? Ўқитувчиларингиз талабаларнинг заиф натижалари ҳақида шикоят қилганда, уларни қандай руҳлантирасиз?
Бундан ташқари,
баъзи университетлар
“иккита диплом”
берамиз
, деб даъво қилмоқда. Бунга ишонманг. Амалда битта диплом берилади, қолгани эса шунчаки сертификат бўлади. Чет элда баъзан
“certificate”
ўрнига
“diploma”
атамаси ишлатилади. Бу худди бизнинг “килограмм”ни америкаликларнинг “паунд” деб аташига ўхшайди. Афсуски,
баъзи “зирак бизнесменлар” шу тил фарқидан фойдаланиб
, ёлғон реклама билан одамларни алдамоқда.
Ҳозирги кунда баъзи хусусий университетлар талабаларни жалб қилиш учун ҳар қандай айёрлик ва алдовдан фойдаланмоқда. Бу – таълим тизимининг ҳақиқий фиаскоси ва инқирозидир...

Суқрот восита орқали Луқмоннинг шогирди бўлган.
Птолемей Галеннинг шогирди бўлган ва у Белинаснинг шогирди бўлган, у эса Аристотелнинг шогирди бўлган. Аристотел эса Платоннинг шогирди бўлган, Платон эса Суқротнинг шогирди бўлган. Суқрот эса Гиппократнинг, Гиппократ эса Жамосабнинг, у эса Ахуқастабнинг, Ахуқастаб эса Луқмон Ҳакимнинг шогирди бўлган. Машҳур доно Пифагор ҳам Луқмоннинг шогирди бўлган.
Луқмон ҳақида Қуръонда маълумот бор, у пайғамбар бўлмаса-да, Аллоҳнинг махсус бандаларидан бўлган.
Бу шахсларни сиз тарих, геометрия, фалсафа, мантиқ ва бошқа илмларнинг асосчилари сифатида танийсиз. Уларнинг баъзилари пайғамбар, баъзилари эса пайғамбар шогирдлари бўлган. Лекин вақт ўтиши билан уларнинг фикрлари таҳриф этилган. Баъзан уларнинг китобларини ўқиганда, улар кўп худоларга ишонган деб ўйлаш мумкин. Лекин бу кейинчалик киритилган таҳрифлар ва хатолар натижасидир.