Қазақ әдебиеті

Асқақ едім,
Асқақтықты аласартып тастап едім.
Тани алмай жүрсің бе еш асыл жарым
Бір Сен үшін мүлде өзгерген басқа мені?
Ерке едім,
Күрмелмейтін қысқа жіптей келте едім.
Тарпаң-тағдыр ноқта салып асау басқа
Сендей жанмен жүрегімді некеледі.
Қырсық едім,
Қырсықтықтан біраз жанмен ұрсып едім.
Тағдыр-тауда шығар шыңың биік болсын!
Ақ тілегім ақ раушан боп тұрсын дедім.
Мықты едім,
Екі иығым көтерген ғой жүктің көбін.
Бұдан былай бұл міндетті Саған беріп,
Нәзіктігім мықтылықтың құртты шебін.
Ақын едім,
Өлеңдермен төленген тек ақым менің!
тым ақын болғанымен, шындығында,
Нәзік әйел емес пе еді затым менің?
Өршіл едім,
Құрметсүйер, қошаметшіл, төршіл едім.
Ер сыйлаған әйелдерді ел сыйлайды.
Бір Сен үшін бәрі құрбан.
Көрсін елім!
Бір Сен үшін жаным құрбан.
Көрсін елім!!!
//
Гүлсара Шалқар - Адал жардың алғашқы қадамы
t.me/adebiett

Неге сонша болдық екен өкпешіл,
Өкпелеуден басталмай ма көп кесір?
Бір өкпеге бір бауырдан қиғасын
Тоз-тоз болдық,
Шашылғандай шөпке шіл.
Өкпелей сап
Ойда жоқта тектен­-тек,
Өткенді айтып
Жалғастырып кекке кек,
Жегідей жеп
Күйдірердей жақынды,
Бұл өмірге
Келіп пе едік өкпелеп?!
Қайтсем табам
Деп біреудің көңілін,
Қайран қазақ,
Өксітеді өмірін.
Сүйретумен
Келеді әлі өкпесін,
Өкпесімен
Шырмап алып бір­-бірін.
Мұны біліп
Сырттан баққан жымысқы,
Айдап салып
Араз қылған ұлысты.
Қылт ете қап,
Сәл нәрсеге сылт етіп,
Айырбастап жібереміз ұлы істі.
Өкпелеумен
Өртенсе егер өзегің,
Өксуменен
Өтеді өмір, сеземін…
Өз өкпеңді
Өзің кешір алдымен,
Өссін десең
Өз Отаның,
Өз елің!
//
Баянғали Әлімжанов
t.me/adebiett

Анам бұрын да менің жиі келіп-кететінімді жаратпайтын.
– Ұзатылған қыз әкесінің үйіне жалғыз келген сайын босаға тітірейді дейді. «Апыр-ай, қандай оймен келді» деп үрейленеді екен. Әкеңнің үйінің босағасын қайта-қайта дірілдете берме! Күйеуге тиген келіншек жұбайымен бірге келгені жөн. Өзіңмен-өзің емін-еркін жүріп кететін, шолжаңдайтын қыз дәуренің өткен. Сен ұядағы жұмыртқа емессің, қанатын жетіліп ұшып кеткен құссың. Қонар тұғырың енді бұл үй емес. Қыз кезіңдегі талай әдеттеріңмен қоштас. Бір қазанның иесі болдың, отыңды маздатып жаға аласың ба, түтіндетіп бықсытып қоясың ба – өз өреңе байланысты. Ықылым заманнан бері киіз үйдің шаңырағын еркектер көтеріп тұрады да, керегесін керіп, уығын шаншитын, үзік-туырлығын жауып, үйдің іші-сыртын сәндейтін –әйелдер. Керегесі кең керіліп, уығы мығым шаншылған шаңырақ шайқалмайды, түтіні түзу шығады. Ер-азамат – шаңырақтың иесі, үйдің тірегі болса, әйел – отбасының ұйытқысы, алтын қазық берекесі. Сондықтан ары-бері сәукілдеп босқа сабылғанша үйіңнің тірлігін істе, әйелсіз үйге жылылық кірмейді, отыңның құтын сақта, - дейтін.
//
Зейнеп Ахметова
t.me/adebiett

Адамнан артық жәндiк жаралмаған,
Дейдi жұрт: «Айуан жоқ иттен жаман».
Бұл туралы менде бiр бөтен ой бар,
Анық ұқсаң, айтайын, достым, саған.
Адамның айуаннан айласы мол,
Қит етсе, қиянатқа қояды қол.
Мейiрiм, ынсап, ақ пейiл, адал еңбек –
Бұл төртеуiн кiм қылса, шын адам сол.
Қанеки‚ ондай адам, қай жерде бар?
Көбiнiң сыртында бал, iшiнде зәр.
Жарық алып әлемдi араласаң,
Ондай жан неше мыңнан бiреу шығар.
Әйтпесе өзге адамнан ит iлгерi,
Достықты ит ұмытпайды – артық жерi.
Қолыңнан сорпа жалап өскен күшiк
Өлгенше есiгiңде жүргендерi.
Түнде тыным көрмейдi қораға үрiп,
Шарқ ұрады ауылды шолып жүрiп.
Кетпейдi дәмiн татқан досын тастап,
Қуалап анда-санда қойсаң да ұрып.
Тоқтамас өзге ауылға сыйласа да,
Кек қылмас иесi ұрып, қинаса да.
Жүз жылдық дос бiр күнде жау болады,
Көңiлiне бiр қылығың сыймаса да.
Қарызы бар едi деп мойын бұрмас,
Сол күнi-ақ дұшпаныңмен болар сырлас.
Бұрынғы жақсылықтың бәрiн ұмытып,
Не қылса, бiр зияны тимей тұрмас.
Өкпелесе не сөзге, немесе асқа,
Жау шығады дос, жақын, қарындасқа.
Ит иесiн қаппайды құтырса да,
Адамның шын досы жоқ иттен басқа.
...Бiреудiң асыраулы итi болған,
Күшiгiнен тамақты берген қолдан.
Сол адамның тап-тату жақын досы
Араз болып кетiптi достық жолдан.
Пәле салып жамандап күнде-күнде
Өшiгiп, дұспан болып кеткен мүлде.
Ыза менен күншiлдiк ойын билеп,
Өлтiргелi келiптi айсыз түнде.
Арсылдап итi үрген қараңғыда,
Иесi жер шалады барады да.
Бұғып жатқан дұспанын көзi көрмей,
Иттi ұрады бiр таяқ алады да.
Қанжар ала жүгiрген жауды көрiп,
Қашады қатты аттанды салады да.
Мына жақтан жүгiрiп ит те келiп,
Тастайды әлгi жауын жарады да...
Алаңдамай тыңда да сөзiмдi тос,
Айтылған сөз емес қой қалжыңмен бос.
Дос деп жүрген кiсiңнiң көбi – дұспан,
Шын досың – жақсылықты ұмытпаған дос.
//
Шәкәрім Құдайбердіұлы - Адамнан артық жәндік жаралмаған...
t.me/adebiett

Шырылдауық шегіртке
Ыршып жүріп ән салған.
Көгалды қуып гөлайттап,
Қызықпен жүріп жазды алған.
Жаздыгүнгі жапырақтың
Бірінде тамақ, бірінде үй,
Жапырақ кетті, жаз кетті,
Күз болған соң кетті күй.
Жылы жаз жоқ, тамақ жоқ,
Өкінгеннен не пайда?
Суыққа тоңған, қарны ашқан
Ойын қайда, ән қайда?
Оныменен тұрмады,
Қар көрінді, қыс болды.
Сауықшыл сорлы бүкшиді,
Тым-ақ қиын іс болды.
Секіру қайда, сүрініп,
Қабағын қайғы жабады.
Саламда жатып дән жиған
Құмырсқаны іздеп табады.
Селкілдеп келіп жығылды,
Аяғына бас ұра:
Қарағым, жылыт, тамақ бер,
Жаз шыққанша асыра!
Мұның, жаным, сөз емес,
Жаз өтерін білмеп пе ең?
Жаның үшін еш шаруа
Ала жаздай қылмап па ең?
Мен өзіңдей шаруашыл,
Жұмсақ илеу үйлі ме?
Көгалды қуып, ән салып,
Өлеңнен қолым тиді ме?
Қайтсін, қолы тимепті,
Өлеңші, әнші есіл ер!
Ала жаздай ән салсаң,
Селкілде де, билей бер!
//
Абай Құнанбайұлы - Шегіртке мен құмырсқа
t.me/adebiett

Шіркін-ай, қызық қыз деген,
Арманнан үміт үзбеген.
Адамдар көп қой біз деген,
Үміттің отын іздеген.
Сонда да маңғаз жүретін,
Наздана ғана күлетін.
Қызық-ау, қызық қыз деген.
Қызық-ау, қызық қыз деген.
Бақытын сырттан іздеген.
Жаудырап көзін сүзбеген,
Арманнан үміт үзбеген.
Жүрекке жара салмайтын,
Сүйгенін ғана талғайтын.
Нəзік-ау, нəзік... қыз деген
//
Рза Қунақова - Қыздар, шіркін, қызық қой...
t.me/adebiett

Өтудесің,
өтесің замандарым,
Құпиям көп ұқпаған, түсінбеген.
Әкем менің жек керген адамдарын
„Жалыны жоқ сорлы" деп мүсіркеген.
Алдан іңкәр үміттің жолын көрем,
Жолын көрем,
Жанымнан жалын көрем.
Мүсіркетпе тағдырым мені ешкімге,
Мүсіркеген адамның қолында өлем.
Fасырына өң берген,
Ерлер аз ба шапағатын ел көрген,
Жас шағында-ақ заманының заңғар ойын меңгерген?!
Керісінше, сақал-шашын күнге ағартқан қарттар бар,
Жасы жүзге келгенмен.
Даңқы шырқау ел рухын айқындайтын деңгейдің,
Жас кезінде жалыны жоқ жігіттің,
Жас кезінде арыны жоқ жігіттің,
Ертең ерлік жасарына сенбеймін.
Иә, жастық шақ бола алмайды ешқашанда жарлы
ұғым,
Аяу керек
Жастық отын ерте өшіріп алғандардың барлығын.
//
Мұхтар Шаханов - Жалын
t.me/adebiett

Арулар деп бастасаң-ақ бір ойды
Ой соңын жұрт төсекке әкеп тірейді:
елестейді етектер мен балтырлар,
елестейді жасты көздер үрейлі.
Білек, мойын, мықын жайлы мың бұрап,
не бір қиын ұйқастарды құрдық-ақ.
Пиғыл арзан болған сайын сөз де ерсі,
ерсі ұғымдар, енді сен де өзгерші!
Келіншек-жар, сен қымбатсың, қарт ана;
Қыз-қарындас, жар таба біл, жар таба;
ұғым жаңсақ болып кетті сен жайлы
содан мықтап сақтанбасаң болмайды;
газон сын-ды ақыл-шашы қып-қысқа,
Қыз келінді, қақпа-есіктер, мықты ұста!
Мен-ақ қырқам қаңқу сөздің қанатын,
Қорға, әйел! Әйел атын, ана атын!
Сірне болар сұлулықтың тозғаны,
тоздырма ойды,
тақырыпты созба әрі,
елестесін қыз-келіншек десек тек
әркімнің өз қарындасы, өз жары.
//
Жұмекен Нәжімеденов - Әйелдер
t.me/adebiett

Тұрғаныма ширек ғасыр қалада,
сонда да көп ұқпағаным;
жан-аға,
өзің айтшы, өлген жанды молаға
жасыра сап той жасауға бола ма?
Қайтыс болды жетпіс жасар бір ана –
ей, сұрама, сұрама:
тост айтты жұрт,
сөздер кетті пышырап.
Көбі ішіп ап, ішіп ап
жамырасты;
бірі – шешен,
бірі – әңгі,
бірер әңгі сөз сөйлеуге сұранды,
сұранды да сөйледі:
– Кәрілердің қазасы – ұлы той, деді.
Өлім – той деп кім айтты,
өлім – қашан той болып ед, –
осы сөз
мені мықтап мұңайтты.
Минерал су ұрттап ап,
отырсаңыз сынай ойлап, сырт қарап,
талай тәртіп салғың келер болмысқа –
әттең,
әттең, қол -қысқа!
Туыс, жек-жат қызмет етті дірдектеп,
шашылса – әлгі үй шашылды
марқұмға еткен құрмет деп.
Құрметтің де құрметі бар, ағайын:
бір адамның қазасының қасында
татымайды, расында
мыңдар түгіл, миллиондардың құны түк.
Тек мынаны қаперіңе салайын –
кетпесін жұрт кісі өлгенін ұмытып!
Жеті бірдей бала қалды бүлдіршін –
қайтыс болды қырық жаста бір қыршын.
Арасынан ағыл-тегіл арақтың
бір топ шешен:
– Бұ да той! – деп қарап тұр!
Не масқара!
Өскен елге – бұл да есеп,
мәдениет,
тәлім-тәртіп – күнде есеп,
күлкіміз – құм,
көміріміз – күлге есеп:
неміз өсті,
немен өсті күллі есек –
Қазаны да азалауды білмесек?!
Өзің айтшы, жан-аға,
өлген жанды молаға
жасыра сап той жасауға бола ма!
Арақ жүрсе – қайғың, азаң – тірі оңбас,
бөтелке-бас,
ақ бас, сары бас, күрең бас,
біреу жылап отырғанда,
біреу – мас!
Көрдің бе, әне, көзіңе жас іркілді –
бүгін оны сен көмдің,
ертең сені...
рухы үшін өлгеннің
қорланасың бір түрлі!
– Жаназаңыз осы, дедім, қалада...
– Ауылда да осылай ғой, – деді аға.
//
Жұмекен Нәжімеденов - Жаназа
(1983)
t.me/adebiett

Бойжеткен қыз:
– Әке, әке, киім, – дейді,
Әке айтады:
– Қаражат қиын, – дейді.
Белі иіліп барады кәрі әкенің,
бірақ ағаш-аяғы иілмейді.
Ұлы да хат жазады астанадан,
астанадан қартқа әлгі қасқа, надан,–
жыласа ол да ақша деп көл – сиясы,
көл секілді әкенің пенсиясы
былай да ағып,
жатады былай да ағып,
қызыл, қоңыр ақша боп ылайланып.
Модыға еру – қызға да қиын еді,
қиын болса қайтеді – киінеді.
Ақша келсе – қуаныш сұрапыл, ә? –
ұл қуанып ішеді сыра-пыра.
Қартайды әке –
халі әлгі, күйін мейлің,
қартайғаны: «қаражат қиын» дейді.
Кемпір де ырза болсын деп салады ақша,
өзі ішпейді,
жемейді,
киінбейді,
белі иіліп барады, сағанақша,
тек аяғы – баяғы, иілмейді.
. . .
Қыз шықты бір сауықшыл жас балаға,
ұл үйленді – қалды о да астанада.
Түсіп кетсе кім-кім де, шүкір, оқыр,
оқығанға іс те көп бітіретін.
Әке – ауылда, күрсініп тереңірек,
ұлым, қызым қонаққа келеді деп,
пенсиясын жинақтап күтіп отыр.
//
Жұмекен Нәжімеденов - Әке мен бала (1983)
t.me/adebiett