Bobil Kutubxonasi

2025-yilda qaysi ijodkorni o’zingiz uchun kashf qildingiz?
Qaysi kitobni bu yilning kashfiyoti deb atashingiz mumkin?

Bilmadim, menimcha bu juda katta spoiler bo'lmasa kerak...
'Qilichlar Bo'roni' da Robb onasining yoniga o'zi uylangan qizni olib keladi. Keytlin esa avval bir g'azablanadiyu tili qisiqligi uchun shunchaki alqab qo'yadi.
Xudo haqqi, o'sha sahnada 'Vesterling Xonadonida shunday kelinimiz bor ekanu bilmay yurgan ekanmiz' deb tarjima qilishni juda istadim. Ham hayrat, ham istehzo, ham biroz qahr bor bu gapda.
Oxirgi marta Pol Osterning bir qahramonini 'Boshingni zo'r ishga berib qo'yibsan' deb gapirtirgandim.
Albatta, bu safar Keytlinni Otabekning otasidek gapirtirganim yo'q, ammo juda mos tushardi. Hatto ba'zi joylarda chindan 'Kiroyi kuyaving shundog' bo'lsa' deyish uchun zo'r imkon nuqtalari chiqib qoldi.
Umuman, shunday, tilimizda o'ta chuqur iz qoldirgan ibora, madaniy birikma yoxud adabiy parchalarning tarjimada ishlatilishiga qanday qaraysiz? Albatta oshirib yubormaslik, kontekstdan chiqmaslik va original matnga xiyonat qilmaslik sharti bilan.
@bobil_kutubxonasi

Bundoq o'ylab qarasam, maktabdagi adabiyot darasliklari bizni hayotiy dahshatga juda yaxshi tayyorlagan ekan.
Kecha domlam meni bir chetga olib nega Edgar Allan Poe yo Lovecraftning hikoyalarini yetarli darajada tushuntirolmayotganimni so'radi. Masalan, Poe Amerikan adabiyotida o'ta dahshatli manzaralar yozuvchisi nomi bilan mashhur.
Avval kuldim. Domla, dedim, biz O'zbekistonda 12 yashar bolalarga Turgenyevning 'Mumu' degan hikoyasini o'qitamiz. Unda kar soqov bir xizmatkor shunchaki xo'jayini buyurgani uchun yakkayu yagona hamdardi bo'lmish kuchukchani cho'ktirib yuboradi. Kuchukchaning ismi nega Mumu, bilasizmi? Chunki bechora Gerasim bu so'zdan boshqasini talaffuz qilolmasdi.
Yetmadimi? Yana Abdulla Qaxxorning 'Bemor' hikoyasi ham bor. Masalan, Turkiyadagi 12 yashar bir bola darslikdagi hikoyani o'qib yig'larmidi? Bemor xotinni savalashlar, Yosin o'qisa tuzaladi deb o'ylashlar, qizchaning yetim qolishi va katta ehtimol bilan hayoti xuddi onasining oxiridek o'tishini bilish... Mana shular haqiqiy qo'rquv edi. Poening hikoyasidagi ostonasiga quzg'un qo'ngan qahramon meni qo'rqitolmaydi.
Bu haqida qozoq do'stim bilan ham gaplashdim. Uning domlasi ham unga adabiy taraflama juda sovuqsan, deganmish. Chunki biz bir kechada minglab odamni bemalol o'ldirib yuboradigan, odamlar yillab Sibirda ishlab keyin hayotini bemalol davom ettiraveradigan Sovet o'lkalaridan kelganmiz. Qanchalik rus ta'siridan qutulishga urinmaylik, baribir irsimizdagi o'sha slavyanlarga hos sovuqqonlik, bosim va eng asosiysi dahshatga bo'lgan hissiy immunitet saqlanib qolaveradi... Tashqarida sakkizoyoqqa o’xshash maxluq bor deb qo’rqadigan bo’lsam men bu jo’g’rofiyada yashab qololmayman.
Qissadan hissa, endi Horror Lit darsi bermaydigan bo'ldim. Ensa qotirishdan ham qutuldim hisob. Oqbilak amerikanlar kelsin, bizdan o'rgansin qo'rquv adabiyotini. )))
Mirzohid
@bobil_kutubxonasi

Buyuk tarix deb ko'ksiga urganlarni tushunmay boryapman. To'g'rirog'i, chidolmayapman aslida. Albatta buguni rasvo, kelajagi qorong'u bo'lgach odam o'tmishni madh etaveradi, lekin baribir...
Masalan, Amir Temur davrini olaylik. U paytda tug'ilsam, katta ehtimol bilan o'n olti yoshimdayoq Temurning egosi va bola-chaqasi boy yashasin, xotinlari dur javohirga belanib yursin, deb urushga ketardim. Xudo saqlab tirik qaytadigan bo'lsam, Samarqanddagi qaysidir masjidda hashar nomi bilan tekin ishlardim. Hayotim Temurni qiziqtirmasdi. Masalan, tarix darsida qaysidir xonning saltanatiga dushman hujum qilganini o'qigandik. Xon shunchalar xudbin ekanki, qarorgoh tinch bo'lsa bo'ldi, derkan. Uzr, lekin bu hamma monarhlarning umumiy odati emasmi? Nega o'roqda yo'q moshoqda yo'q Shohruh uchun shahar quriladiyu men o'lib ketaveraman?
Eng yomoni, xalq O'zini Temurning avlodi deb o'ylashi. Bobong Temurning davrida oddiy dehqon edi, xolos. Biz Sovetdan avval ham xo'r va rasvo yashardik. Buni oddiy tarix kitoblaridan ham ko'rish mumkin. Men bobolar deganda faqat oddiy ishchi, mirishkor odamlarni tushunaman. Chunki tarixda hech qaysi oqsuyak menga, mening qonimga shafqat qilmagan. Kimdir taxtda uzoqroq muddat o'tirsin deb jang qilasan va oxiri hech kim seni eslamaydi. Hatto o'z nabiralaring ham seni emas balki seni o'ldirgan o'sha hukmdorlarga topinadi.
Bilmadim, balki tarixdagi qatl va gunohlarimizni ochiqcha tan olgan kunimiz odam bo'larmiz? Balki hamma yoqqa xalqning qonini ichib qahramonga aylangan asilzodalarning emas, balki xalqqa non bergan dehqon, duradgor yo me'morning haykali qo'yilishi kerakdir?
Shaxsan men uchun Rossiyaning sovug'ida ishlab yurgan o'zbek Temurdan ko'ra ancha ulug' ko'rinadi. Chunki men Temurzot emasman, yuqorida aytganimdek bobolarim oddiy dehqon o'tgan. Bobolar ruhi degan gap mening shuncha mehnatim, o'z kuchim bilan olgan darajamga nisbatan adolatsizlik emasmi?
Yana buning bugungi versiyasi, allambalo sayyidlar, xo'jalar degan atamalari ham bor. Qorachalar bilan quda-anda bo'lishmasmish. Bitch, qarindoshinga qiz beraverib bittayam odambashara nabirang qolmadi. Sen qilayotgan ishni muqaddas nikoh emas, fan tilida insest deymiz. Hech kim asrlar bo'yi amakidan tog'aga qarab uylanaverib buzilgan qoninga zor emas. Buni tushun.
Tan olaylik, hammamiz oddiy odamlarning bolasimiz. Biz bugun sinfiy, irqiy yo jinsiy farqlarimizga qaramay teng shaklda ta'lim olib, ishlayotgan bo'lsak tarixiy zo'rovon saltanatlar emas demokratiyaga rahmat aytishimiz kerak. Faqat demokratiyagina shaxsni ulug'lashi mumkin.
Mirzohid
@bobil_kutubxonasi

Bugun Otaturkni ziyorat qilgandik…

ko’zlar haqida…

Билмадим, балки мен уни ё у мени нотўғри тушунгандир...
Қисқаси, кеча сурхонлик бир дўстим билан гаплашаётгандик. У яқинда ўқиши битиши ва Босунга қайтишини айтиб қолди. Кейин гап ўша ёқларга кетдию кўпкарига бориб тақалди. Бироз безовталаниб кўпкари каби ҳайвон марказли томошаларни ёқтирмайман, дедим. Жаҳли чиққандек бўлди. Томоша эмас, йигитлик маданияти экан кўпкари. Яна, бу йигит Таика Ваитити суратга олган ҳалиги қуёнча ҳақидаги лабаратория ҳужжатли фильмидан бир пайтлар қаттиқ таъсирланганди.
Барибир, кўпкарини қанчалик метафора ва рамзлар билан ўраб чирмаган тақдиримизда ҳам отга, шунчаки инсоннинг кўнглини очиш учун азият чектириш адолатданми?
Шаҳарлик олифта эканлигим ҳам, иккита китоб ўқиб вегетериан бўлволганим ҳам қолмади. Эҳтимол, бир дўстим билан шу кўйи ўтмиш дафтарини ёпгандирмиз, лекин менимча бу ҳақидаги гапларни айтиш вақти келди.
Тўғри, вегетериан эмасман. Бўлолмайман ҳам. Лекин ҳайвон ҳуқуқлари деган нарса, гарчи инсон ҳуқуқлари зўр базўр ишлайдиган мамлакатда чиндан катта масала.
Ўзини ҳурмат қилган бир мамлакатда кўпкари қанақасига ўйналиши мумкин? Ҳа, от спорти бор, ни ҳам оқламайман, лекин бу спорт турида отларни қандайдир эркаклик эгосини қондириш воситаси эмас интизом ифодаси ўлароқ ишлатишади.
Гап фақат кўпкарида ҳам эмас. Гап бизнинг қанчалик зарарли, бемаъни ва мантиқсиз бўлмасин шунчаки ўтмишдан қолгани учун нималарнидир муқаддаслаштиришимизда. Дўстим, тўғрироғи эски дўстим буни маданият деб атади. Маданият бир жоннинг зарарига қурилмайди. Маданият айнан кучлининг кучсиз орқали ўз кучини исботлаши учун яратилмайди. Маданият, кўпларнинг ғашига тегиши мумкин, аммо арабча мадина, яъни шаҳар сўзидан келиб чиқади. Бу, албатта қишлоқ жойда, провинсиал минтақа маданийлашолмайди, дегани эмас, аммо ибтидоийлик бор жойда маданийликни иддао қилолмайсиз.
Бу ёввойиликни Ўрта Осиёнинг энг "модерн" шаҳрида, Тошкентнинг киндигида ҳам кўриш мумкин. Ҳайвонот Боғи. Ёки Давлат Цирки. Буларнинг ҳалиям борлиги уят эмасми?
Модомики кўпкари ё бошқа ҳайвон ўйинларини миллий анъанага боғлар эканмиз, бироз мифологик таҳлил зарар қилмаса керак.
Шахс ва жамиятнинг икки табиий тизими бор. Бири Апполоник, иккинчиси эса Дионизяк. Апполоник тизим биз билган маданиятни билдиради. Озода, тупроқдан баланд ва ҳоказо. Масалан, консерватория ёхуд академия Аппалоник муассаса саналади. Апалоник тизимда ҳамма нарса батартиб бўлиши керак. Давлат ўз ишини қилади, фуқаро ҳеч кимга зарар бермай тинчгина яшайди.
Дионизяк тизим эса тартибсизликни, инсоннинг ич ичида ётган ёввойи ҳирсни билдиради. Қадимда бу ҳирсни озод қилиш, ўша ёввойи энергиядан қутулиш учун айнан ижтимоий аҳлоқ ва умумий инсонийликка зид маросимлар ўтказилган. Бу ўта бузуқ даражадаги шаҳвоний зиёфатлар, одамхўрлик, жирканч ритуаллар бўлиши мумкин. Бизга қанчалик ёмон туюлмасин, инсон Дионизяк истакдан қутулолмайди. Айнан Дионизяк истак сабаб оилали одам турмуш ўртоғига хиёнат қилади, бола онаси янги ювган оқ кўйлак билан чангитиб футбол ўйнайди... Кўпкари ҳам мана шу истак ҳосиласи, аслида.
Психоанализ эса инсоннинг икки тарафи борлигини айтади. Эрос ва Танатос. Эрос руҳимиздаги соғлом мотивацияни билдиради. Касбий фаолиятда нимагадир эришиш, ўзимиз севган одамни қўлга киритиш ва ҳоказо. Танатос эса аввало ўлимни эслатади. Биз айнан ичимиздаги ўша ўлим билан ўйнашиш истагини бостиролмаганимиз учун хавфли спорт турлари билан шуғулланамиз, қалтис қарорлар қабул қилиб, хавфли жойларга борамиз. Кўпкари айнан мана шу, ўлим билан юзма юзлик орқали туғилган адреналиннинг отилиб чиқишидир.
Динозяк истак ва Танатосдан қочиб бўлмаслиги рост, аммо буларни ҳайвонларга зарар бермай ҳам бажариш мумкин. Африкадаги одамхўр қабилалар ҳақида ҳужжатли фильм оладиган режисёрларга ўхшагим йўқ, лекин йигирма биринчи асрда ҳам эротик ўлим ғаризамизни бошқаролмаётган бўлсак, демак замондош жамият қуролмай юраверамиз...
Натижада, кўпкари орқали "исботланадиган" эркаклик ҳам ижтимоий тўқима, холос. Ва, бу тўқима биттагина, жамият наздида нотўғри ҳаракатингиз сабаб бир лаҳзада чилпарчин бўлиши ҳеч гапмас.
Мирзоҳид
@bobil_kutubxonasi

Ba'zan o'qigan narsamiz emas, u bizda uyg'otgan taassurotgina esimizda qoladi. Va, aynan mana shu, manbasi noma'lum taassurot xotirasi haqida ko'p o'ylayapman shu kunlar.
O'smirligim asosan zamondosh shoirlar bilan birga Xosiyat Rustamova she'rlari ta'sirida o'tdi. Balki bunga shoirning kasalxona she'rlari va o'zimning o'sha paytlardagi shaxsiy tajribalarim sabab bo'lgandir.
Qisqasi, bir kuni Xoriyat Rustamning shunga o'xshash satriga duch keldim: Bu badan ichidagi odam chindan menmi?
Aniq eslolmayman. 'Bu ko'ylak ichidagi badan menmi' shaklida ham bo'lishi mumkin. Ammo, aniq eslaganim shuki bu satr meni larzaga keltirgandi.
'Badan' va 'men' orasidagi masofa menga doim g'alati, notanish va qo'rqinchli tuyulgan. Ayniqsa, inson o'z badanini boshqarolmay qolgan payt, masalan hech yo'q uyushib qolgan a'zosini qimirlatolmaganida o'zi bilib bilmay shokka tushadi. 'Men' ni boshqarayotgan o'zlik shuurining gapi badanga o'tmaydi.
Yillar o'tdi. Badan va uning metaforalari haqida bir talay kitob o'qidim, kino ko'rdim. Mixail Baxtinning grotesk badanlar, Yuliya Kristevaning na 'men', na 'boshqa' bo'lolgan arosat jirkanchlik nazariyalarini o'rgandim. Yana oraga erkaklik va ayollik borasidagi tadqiqotlar kirdi. Ba'zan bu tadqiqotlar asnosida insondan jirkandim, ba'zan Tangrining ishi deb hayratlandim.
Xosiyat Rustamovaning satridan so'ng Freydning bir gapini o'qigandim: Hamma narsa ongostiga bog'liq va shu bois inson o'z badani, o'z uyida xo'jayin emas.
Chindan, 'men' va 'badan' orasidagi masofa nima o'zi? Bu badanni meniki deb atash uchun qandaydir shart bormikan? Yo u qafasmidi? Buni nafaqat filologlar hatto tibbiy mutahassislar ham aniq bilmaydi.
Fransiyada bir odam bosh og'rig'i shikoyati bilan shifoxonaga boradi. Rengendan so'ng doktorlar hayratdan qotib qolishadi. Ma'lum bo'lishicha, boshi og'riyotgan odamning boshi deyarli bo'sh ekan. Miyasining 98 foizi yo'q. Ammo haligi kishi odatiy hayotda yashayvergan. IQ si o'rtacha, kasbi bor, oilasi, bola chaqasi bor. Shunda, doktorlar yana o'sha savolni qaytarishadi: Agar miya bo'lmasa, insonni ongli mavjudotga aylantirgan unsur nima o'zi?
Balki mana shu unsur topilsa, 'men' va 'badan' orasidagi masofa ham aniqlashar?
Bu postni nega yozganimni aniq bilmaymanu lekin ba'zi vahshatkor savollarimni yozmasam bo'lmasdi.
@bobil_kutubxonasi

Gap fantastik adabiyot haqida borgan payt Tolkienni unutolmaymiz. Millatidan qat’iy nazar, har qanday fantastik adabiyot shinavandasi Tolkien dahosidan hayrat bilan so’z yuritadi. U yaratgan mifik olam, tillar, qahramonlar… Albatta uning iste’dodini hech qachon rad etmganman, ammo Tolkiendagi tadqiqot ishtiyoqi, shaxsan men uchun tasavvuridan ancha ustun turadi.
Avvalo, Tolkien tilni yo’qdan bor qilmadi. O’zi tilshunos bo’lgani va fin-ugor til oilasi bilan qattiq ishlagani uchun u yaratgan til asosan mana shu oiladan keladi. Elf tilidan bugun ham norveg, fin, got va eski, shimol inglizchasini topish mumkin.
Hikoyaga keladigan bo’lsak, Tolkien fin xalq dostoni Kalevalaning muxlisi edi. Qizig’i, ushbu doston o’zbekchaga buyuk shoirimiz Chori Avaz tomonidan o’girilgan.
O’zi, o’zbek adabiyotida shunday katta tarjimalar davri bo’lgan. Masalan, Abdulla Oripov Dantening “Jahannam” ini, Erkin Vohidov Gyotening “Faust”ini bir vaqtda tarjima qilgan. Ulardan biroz o’tib o’zbek folklor tarjima maktabi gurkiray boshlaydi. Ushbu maktabga ilk bor Mirtemir qirg’iz xalq eposi “Manas” tarjimasi bilan asos solgan bo’lsa, Chori Avaz “Kalevala” bilan toj qo’yadi.
Tolkienning olamiga tushish uchun adabiy va madaniy vositalar serob. Ammo aynan Tolkien “Uzuklar Hukmdori” ni yoza turib ichidan o’tqazgan hislarini tuyish uchun Kalevalani o’qish va fin bastakori Jean Sibeliusning bu doston uchun yozgan syuitasini tinglash lozim.
Sibelius fin xalqining madaniy takomilida katta rol o’ynaydi. Uning epik musiqalarini jon qulog’ingiz bilan eshitsangiz siz ham Kullervoni, Numenor yo Beren bilan Luthienni ko’rgandek bo’lasiz…
Sibelus uchun:
https://youtu.be/pvVgU61cIbs?si=LSDu_Efg8zoxYFSo

Osiyoning uch tarafi bor. Birinchisi, guruch Osiyosi. U yerda koreyslar, xitoylik, yapon va vietnamliklar yashaydi.
Ikkinchisi, jigarrang Osiyo. Hindlar, nepallik va bengallar yashaydi uyoqda.
Va, kartoshka Osiyosi bor. O’zbeklar, qozoq va qirg’iz kabi post-sovet xalqlari o’sha kartoshka Osiyosida umrguzaronlik qilishadi. Bu xalqlar madaniy taraflama Osiyo emas ko’proq Sharqiy Yevropa tarafga tortib ketishadi…
Irqchilik sabab nashr qilinmagan etnologiya haqidagi bir kitobdan.
😁