Sharqshunos tarixchi

#ekspert_fikri
🔹
Kun..uz da
aytib o‘tgan fikrlarimiz
o‘z tasdig‘ini topmoqda.
💧
Shu hafta ilk bor Eron o‘z tarixida
ichimlik va texnik maqsadlar uchun mo‘ljallangan suvni import qilishni boshladi.
Suv tanqisligi nafaqat
Eron Kurdistonidagi
inqirozni kuchaytirishi, balki Afg‘oniston bilan mojaroga sabab bo‘lishi ham mumkin. Bu esa nihoyatda jiddiy tahdiddir.
📱
TO‘LIQ VIDEONI KO‘RISH.
Kanalga obuna bo‘ling
🖌
@Sharqshunos_tarixchi

📖
#tarixiy_asar
🏴󠁧󠁢󠁥󠁮󠁧󠁿
​​
Men iqtisodiy tarixchi
Saymon Targettning
“Yangi Dunyo, Ingliz savdogar-avantiuristlari tomonidan Amerikani yaratish”
nomli kitobidan bir parchani internetda uchratib qoldim. Nomidan ham ayonki, asar XVI–XVII asrlarda Angliyaning Shimoliy Amerikani mustamlaka qilish jarayoniga bag‘ishlangan.
🇬🇧
Biroq kitobning avvalida
“Moskva ingliz kompaniyasi”
faoliyatiga oid tasvir mavjud. O‘sha davrda Angliya qashshoq mamlakat edi va Sharqqa — Xitoyga boradigan yo‘lni izlash uchun
uchta kemani
safarga tayyorlash maqsadida kompaniyaning 240 nafar aksiyadori zo‘rg‘a
6 ming funt
to‘play olgan. Aynan shu izlanish inglizlarni
Arxangelskka
olib kelgan edi.
🇬🇧
Ammo bu yerga kelgan inglizlar Moskoviya bilan o‘rtadagi savdodan nihoyatda katta foyda oldi. Mashhur “dunyo-tizim” nazariyotchilaridan, iqtisodiy tarixchi
Yevgeniy Balatskiy
shuni ta’kidlagan edi: o‘sha davrda 200–300 foizdan kam foyda keltiradigan kolonial savdo safariga hech kim otlanmagan. Mana, 1556 yilgi ikkinchi safarda ingliz kemalari Arxangelskdan qancha yuk olib ketganini ko‘raylik:
🛥
“1556 yil iyul oyida
Chensellor (
Kansler) Angliyaga suzib ketdi va
Killinvortni
yangi shakllanayotgan Moskoviya savdosini rivojlantirish uchun qoldirdi. Uning kemalari — «Filipp va Mariya» hamda «Edvard Bonaventura» — qimmatbaho tovarlar:
💱
mum va saryog‘, mo‘yna va kigiz bilan to‘ldirilgan bo‘lib, ularning qiymati taxminan
20 ming funt sterlingga
baholangan edi.
Bundan tashqari, ular alohida bir rus mehmonini ham olib ketayotgan edi: bu shaxs
Osep Napea bo‘lib, Angliyaga yuborilgan birinchi rus elchisi
edi, u ingliz monarxlariga taqdim etish uchun qimmatbaho terilaridan iborat sovg‘alar olib kelayotgan edi”.
💵
Demak, 6 ming funtlik sarmoya evaziga 20 ming funtlik qaytim — ha, aynan o‘sha
“300 foizlik foyda”
Moskoviya bilan savdodan qo‘lga kiritilgan edi.
Kanalga obuna bo‘ling
🖌
@Sharqshunos_tarixchi

​​
Taqdir sinovlarida pishgan shoh: Tahmasp va Safaviylar taxti uchun kurash
Ismoil Safaviy vafot etishidan avval 10 yoshli shahzoda Tahmaspning vasiysi sifatida Dev-sulton Rumluni tayin qilgan edi. Biroq bu qaror Safaviylar davlatini qizilbosh qabilalari yetakchilari boshlab yuborgan ichki urushdan saqlab qola olmadi. O‘n yil davomida Eron zaminida turklar qoni to‘kildi. Bu davr ichida Usmonlilar va o‘zbeklarning bosimlari natijasida Safaviylar hududi ancha torayib ketdi. Mamlakatga esa amalda qizilbosh qabilalarining amirlari – Dev-sulton Rumlu, Chuxa-sulton Tekeli va Husaynxon Shamlu boshchilik qilardi.
Devsulton Rumlu haqida aytadigan bo‘lsak, saroy fitnalari natijasida u 1527-yil 5-iyul kuni Tahmaspning o‘z qo‘li bilan otgan o‘qi ko‘ksiga sanchilib halok bo‘ldi.
Tohmaspning ilk sinovi – Jom jangi
Qabilaviy yetakchilarning qarshiliklariga qaramay, 1533-yilga kelib, Tahmasp mustaqil hukmdor sifatida shakllandi. Bu jarayonga uning Xurosonda o‘zbeklar, qozoqlar va qirg‘izlarning birlashgan qo‘shiniga qarshi 1528-yil 24-sentyabr kuni Jom jangida qo‘lga kiritgan ulkan g‘alabasi katta turtki berdi.
"Ahsan at-tavorix"
asarida keltirilishicha, shayboniy Ubaydullaxon Amudaryodan o‘tgan Chingizxon davridan beri eng katta qo‘shin to‘plagan edi. Manbalar o‘zbeklar qo‘shinining sonini 80–100 ming atrofida deb baholaydi. Bu fikr haqiqatga yaqin, chunki jang oldidan ayrim qizilbosh amirlari qo‘rqib qochib ketgan, natijada o‘z sha’ni va obro‘sini butkul yo‘qotgan edi.
Shu o‘rinda yosh shoh Tahmaspning jasoratini alohida ta’kidlash lozim. U o‘ziga sodiq qolgan jangchilarga shaxsan Ubaydullaxonning o‘ziga hujum qilishni buyurdi. Natijada, xon yaralandi va bu o‘zbek qo‘shinlari orasida sarosimaga sabab bo‘ldi. Ularning safi buzilib, tartibsiz chekinish boshlandi.
Sefevidlarning harbiy ustunligi va o‘zbeklarning javobi
Bu g‘alaba faqat shohning shaxsiy jasorati bilan emas, balki Safaviylar armiyasining texnologik ustunligi bilan ham bog‘liq edi.
Chaldiron jangidagi (1514)
og‘ir mag‘lubiyatdan so‘ng, ular o‘z harbiy tizimini Yevropa andozalariga mos ravishda qayta tashkil etib, to‘plar va o‘qotar qurollar bilan ta’minlagan edi.
Bu muvaffaqiyatga qaramay, shayboniylar hali ham tahdid solib turardi. Oradan bir necha oy o‘tar-o‘tmas, Ubaydullaxon yana hujum qilib, katta qiyinchiliksiz Mashhad va Hirotni qo‘lga kiritdi. Ammo Safaviylarning modernizatsiyalashgan armiyasi ularga bu hududlarda mustahkam o‘rnashishga yo‘l qo‘ymadi. Har safar Safaviy qo‘shinlari yaqinlashishi bilan shayboniylar chekinishga majbur bo‘ldi.
Xurosonga uyushtirilayotgan tinimsiz o‘zbek bosqinlari Tahmaspni tobora tashvishga solayotgan edi. Nihoyat, 1533-yilda u Amudaryo ortidagi hududlarni zabt etish maqsadida yurish boshladi.
Biroq aynan shu pallada shayboniylarning tabiiy ittifoqchisi – Yevropadagi urushlar bilan band bo‘lib turgan Usmonlilar sulolasi sahnaga qaytdi. Ularning hukmdori – buyuk Sulton Sulaymon edi.
Davomi darkormi
?
Kanalga obuna bo‘ling
🖌
@Sharqshunos_tarixchi

⭐️
ADIB XOLID BILAN UCHRASHUV: ILM, TARIX VA MA’NAVIY YUKLAMALARGA BO‘Y BERSH DAVRI
🌎
Kuni kecha Yoshlar ijod saroyida jahonshumul tarixchi
Adib Xolid
bilan bo‘lib o‘tgan uchrashuvda shaxsan qatnashdim. Bunday ilmiy-ma’rifiy festivallar — ayniqsa bugungi globallashuv davrida — yoshlarga dunyoni yangicha ko‘z bilan ko‘rish imkonini beradigan bebaho maydon.
📚
“Jadidism in Central Asia” asari o‘zbekchaga
“Turkistonda Jadidchilik”
deb tarjima qilingani ham alohida e’tiborga loyiq. Bu — tarjimon
Sharifjon Ahmadning nafosatli yondashuvi, ilmiy didi va tarjimonlik mahoratining yorqin namunasi
. Asarning MDH hududida eng avvalo o‘zbek tiliga tarjima qilinishi esa O‘zbekiston tarixshunosligida jadidchilik mavzusi qay darajada rivojlanayotganining yaqqol isboti.
🔭
Bugun O‘zbekistonda jadidchilik, modernizatsiya, mustamlaka siyosati, milliy uyg‘onish jarayonlari bo‘yicha ilmiy izlanishlar nafaqat jonlandi, balki global ilmiy maydon bilan mushtaraklashdi. Adib Xolid asarlari — bu jarayonning metodologik mezoni va konseptual poydevoridir.
✍️
ADIB XOLID — KAMTARLIK VA ILM FIDOYISI
Uchrashuv davomida Adib Xolidga bir qancha savollar berildi. Eng hayratlanarli jihati — uning favqulodda
kamtarligi, hayajonli nutqi va talabalar bilan teng darajada muloqot qilishi
bo‘ldi. Haqiqiy ilm ahli aynan shunday bo‘ladi: u qanchalik yuksak bo‘lmasin, o‘zini oddiy his qiladi.
ℹ️
Ma’lumot uchun:
Adib Xolid — “
The Making of Uzbekistan
” (“O‘zbekiston tavalludi”), “
Jadidism in Central Asia
” (“Turkistonda Jadidchilik”), “
Central Asia
” (“Markaziy Osiyo”) kabi fundamental asarlar muallifi.
🎇
Bunday uchrashuvlar judayam foydali bo'lib, birinchi navbatda toleranceni oshiradi deb o'ylayman.
Qolaversa tarixni tushungan millatgina kelajagini ongli quradi.
🌐
Kanalga obuna bo‘ling
@Sharqshunos_tarixchi

​​Erkaklikni "Yasash": O‘tish Marosimlari va Precarious Manhood (PM) Antropologiyadagi eng qiziq mavzulardan biri gender identifikatsiyasining shakllanish jarayonini o'rganish. Klassik antropologiya, xususan, Arnold van Gennep va Viktor Turner kabi olimlar…

​​
Erkaklikni "Yasash": O‘tish Marosimlari va Precarious Manhood
(
PM
)
Antropologiyadagi eng qiziq mavzulardan biri gender identifikatsiyasining shakllanish jarayonini o'rganish. Klassik antropologiya, xususan,
Arnold van Gennep
va
Viktor Turner
kabi olimlar har qanday jamiyatda insonning bir ijtimoiy holatdan
ikkinchisiga o‘tishini
ta’minlovchi
"O‘tish marosimlari" (Rites of Passage)
mavjudligini aniqlaganlar. Masalan' sunnat, muchal bayrami, to'y, yubileylar oqali ma'lum bir ijtimoiy yoshga o'tiladi.
Biroq, nima uchun bu marosimlar qizlarga qaraganda o‘g‘il bolalar uchun ko‘proq jismoniy og‘riq, xavf va ommaviy isbotlashni talab qiladi?
Aynan shu nuqtada
Jozef Vandello va Jennifer Bosson
tomonidan ilgari surilgan
Precarious Manhood (PM) Theory
antropologik kuzatuvlarga kuchli nazariy poydevor bo‘la oladi. Ushbu tahlil shuni ko‘rsatadiki, o‘tish marosimlari shunchaki madaniy an’ana emas, balki erkaklik
maqomining "omonat"
ekanligi va uni doimiy ravishda "yangilab turish" yoki
"isbotlab turish"
zarurati tufayli yuzaga kelgan ijtimoiy mexanizmdir.
Precarious Manhood (PM) nazariyasining markaziy postulatiga ko‘ra, ayollik maqomi ko‘pincha biologik jarayonlar (menstruatsiya boshlanishi, ko‘krak shakllanishi, tug‘uruq) orqali tabiiy ravishda beriladi. Antropologik nuqtai nazardan, qiz bola voyaga yetganda jamiyat buni shunchaki "qayd etadi".
Ammo,
erkaklik bu shunchaki biologik fakt emas, balki ijtimoiy yutuqdir.
O‘g‘il bola balog‘atga yetishi bilan avtomatik tarzda "erkak" bo‘lib qolmaydi. U o‘zining "bola" (va ko‘p hollarda onaga bog‘liq bo‘lgan) holatidan uzilib,
"erkaklar dunyosi"ga kirishi uchun faol harakat qilishi kerak.
Bu jarayon esa tabiiy yo‘l bilan emas, balki sinovlar orqali amalga oshadi. Vandello ta’kidlaganidek,
"Erkaklik qiyin qo‘lga kiritiladi va oson yo‘qotiladi".
O‘tish marosimlari — bu erkaklikni qo‘lga kiritishning birinchi rasmiy sahnasidir.
Ko‘plab an’anaviy jamiyatlarda o‘g‘il bolalarning o‘tish marosimlari jismoniy og‘riq bilan bog‘liq.
Misol uchun, Afrikaning
Xosa xalqida
yoki o‘zimizning Markaziy Osiyo madaniyatida
Sunnat to‘yi
(garchi yosh bolalarda qilinsa ham, uning ramziy ma’nosi katta) va keyinchalik o‘smirlikdagi turli sinovlar orqali yoki Amazonka o‘rmonlaridagi
Satere-Mawe qabilasida
o‘g‘il bolalar erkak bo‘lishi uchun qo‘llarini
zaharli chumolilar
to‘ldirilgan qo‘lqopga tiqib, 10 daqiqa davomida chidashlari kerak.
Nega bunday shafqatsizlik kerak?
Precarious Manhood
nazariyasi buni shunday tushuntiradiki, erkaklik jamiyatni himoya qilish (
Protector
) va ta’minlash (
Provider
) funksiyalari bilan bog‘liq. Og‘riqqa chiday olish — bu shaxsning kelajakda qabila yoki oila uchun xavf-xatarga tik qaray olishining ommaviy kafolatidir. Agar bola og‘riqdan qochsa yoki yig‘lasa, u nafaqat marosimdan o‘ta olmagan hisoblanadi, balki uning gender maqomi ("erkakligi") butunlay inkor etiladi. Bu nazariyadagi "erkaklikni yo‘qotish oson" degan qoidaning yaqqol isbotidir.
10-15 yil avval (afsuski hozirgi "ko'chinskiy"lar uchun) armiya xizmati, ko‘cha bezoriligi yoki maktabdagi "razborka"lar erkaklikni "isbotlab" berish uchun norasmiy sinovlar vazifasini bajargan. PM nazariyasiga ko‘ra, erkaklar o‘z maqomlari shubha ostiga olinganda, agressiya orqali javob qaytarishga moyil bo‘ladilar.
Masalan, sovet va undan keyingi ma'lum davrda
"Armiyaga bormagan — yigit emas" d
egan qarayigitsh mavjud bo'lgan. Armiyadagi qiyinchiliklar, ba’zan zo‘ravonliklar antropologik nuqtai nazardan yigitni "sindirib", qaytadan "erkak" sifatida yig‘ish jarayonidir. Bu yerda ham erkaklik doimiy isbotni talab qiladi. Bir marta qo‘rquv namoyon qilish — butun ijtimoiy statusni (hurmatni) yo‘qotishga olib keladi.
Vandello va Bosson nazariyasining eng muhim jihati shundaki,
erkaklik — bu tomoshabin talab qiladigan teatrdir.
Erkak o‘zicha, yolg‘iz holda o‘zini "erkak" deb hisoblay olmaydi, unga buni tasdiqlovchi guvohlar kerak.
Kanalga obuna bo‘ling
🖌
@Sharqshunos_tarixchi
Davomi keyingi postda

🤷‍♂
ERKAKLIK
— bu tug‘ma
imtiyoz
emas, balki jamiyat tomonidan o‘ylab topilgan,
doimiy xavotir va isbotlashni talab qiluvchi beqaror maqomdir.
Ushbu sizni o‘ylantirgan jumlalar haqida batafsil bilmoqchi bo‘lsangiz
Vengriyada
antropologiya yo‘nalishida ta‘lim olayotgan shogirtimizning "
Erkaklikning soxta shakllanishi
" haqida ajoyib posti bor. Lekin shartni bilasiz.
Ko‘proq
👍
kerak. Va keyin maqola kanalga yuklanadi.

🇦🇫
Afg‘oniston va transchegaraviy suvlar: qurg‘oqchilikdan diplomatiyagacha
Radio France Internationale (RFI) Afg‘onistondagi suv inqirozining qanday qilib mintaqaviy chaqiriqqa aylanib borayotgani haqida sharh e’lon qildi. Qurg‘oqchilik va iqlim o‘zgarishi sharoitida “Tolibon” hukumati yangi kanallar va to‘g‘onlar qurishga tayanib, “suv suvereniteti”ga erishishni maqsad qilmoqda. Biroq bu jarayon qo‘shnilar bilan keskinlikni kuchaytirmoqda.
Markaziy Osiyo
Eng katta xavotir uyg‘otayotgan loyiha –
Qush-Tepa kanali
bo‘lib, u Amudaryo oqimining
21 foizigacha
qismini shimoliy Afg‘onistondagi 560 ming gektar yerlarni sug‘orish uchun burib yuborishi mumkin. Bu jarayonda O‘zbekiston va Turkmaniston asosiy zarar ko‘ruvchilarga aylanadi. Ularga xavotir bildirgan davlat sifatida Qozog‘iston ham qo‘shildi. Mutaxassislarning ta’kidlashicha, “Tolibon” bilan diplomatik yaqinlashuv va uning do‘stona ohangiga qaramay, oqibatlar jiddiy bo‘lishi aniq.
Eron
Afg‘onistonning yagona rasmiy suv shartnomasi – 1973-yilda imzolangan
Hilmand daryosi bo‘yicha bitim
, biroq u amalda hech qachon ishlamagan. Tehron qurg‘oqchilikdan aziyat chekayotgan Siston uchun ko‘proq suv talab qilib, Kobulni to‘g‘onlar orqali oqimni to‘sib qo‘yishda ayblamoqda. “Tolibon” esa buning sababini iqlimiy tanqislik va tarixan o‘z ulushini to‘liq olmaganlik bilan izohlaydi. Yana bir yechilmagan masala –
Harirud daryosi havzasi
, u yerda Afg‘oniston yangi to‘g‘onlar qurishni boshlagan.
Pokiston
Kobul va Islomobod o‘rtasida suv bo‘yicha hamkorlik mexanizmlari mavjud emas, garchi
Kobul daryosi havzasi
bevosita Hind daryosi bilan bog‘langan bo‘lsa-da. Vaziyatni yanada murakkablashtirayotgan omil shuki, Afg‘oniston poytaxti o‘zi ham suv tanqisligini keskin his qilmoqda, keng ko‘lamli loyihalarni amalga oshirish uchun resurslar va salohiyat esa juda cheklangan. Eng qizig'i Pokistonga o‘tadigan daryolar to‘silib qurilayotgan dambalarning 90% ini Hindiston moliyalashtiryapti. Kuch balansi manashu bo‘ladi. Va ko‘p qutublilik ham shu yerda nomoyon. Afg‘oniston barcha siyosiy nazariyalar amalga oshadigan laboratoriyaga o‘xshaydi. Siyosat yaralgandan buyon nima loyijalar o‘ylab topilgan bo‘lsa barchasi Afg‘onistonda sinovdan o'tgan.
Xulosa
Shunday qilib, suv omili Afg‘oniston atrofidagi mintaqaviy siyosatning eng muhim unsurlaridan biriga aylanmoqda: u iqlimiy chaqiriqlar, oziq-ovqat xavfsizligi va qo‘shnilar bilan diplomatiya zaruratini o‘zaro bog‘lab turadi.
Kanalga obuna bo‘ling
🖌
@Sharqshunos_tarixchi

Kechagi kapitalizm haqidagi postdan
keyin yana bir qiziq maqola o‘qib qoldim. Unga ko‘ra
Yevro “otasi”
sifatida tanilgan mashhur iqtisodchi va futurist
Jak Attalining
kapitalizmga oid qiziqarli va ixcham tarixiy talqini mavjud bo‘lib, u bu tarixni ketma-ket ravishda bir-birini almashtirgan
sakkizta
“bozor shakli”ga ajratadi:
Bryugge (1300-yil),
Venetsiya (1450),
Antverpen (1500),
Genuya (1550),
Amsterdam (1650),
London (1750),
Boston (1880)
va Nyu-York (1930).
Ya‘ni kapitalizm xuddi manashu 8 ta eng muhim davr mobaynida sinovdan o‘tib kelgan va jamiyatalrga va dunyoga yashanshning yangicha modellarini taklif qilgan. Attalining fikricha, kapitalizmning har bir tarixiy tarzda shakllangan ko‘rinishi muayyan
texnologik innovatsiya
bilan chambarchas bog‘liq bo‘ladi. Shu sababli, bozor shakllari
sakkiz asosiy texnologik yangilik
bilan belgilanadi. Ular orasida asosiylari quyidagilar sanaladi:
1.
bosma dastgoh,
2. buxgalteriya hisobi,
3. kemalarning orqa qismi uchun vint (kormovoy vint),
4. tez harakatlanuvchi gollandiyalik past tagli kemalar,
5. karavella,
5. bug‘ dvigateli,
7. ichki yonuv dvigateli
va 8. elektromotor.
To‘qqizinchi “bozor shakli” esa 1980-yillarda
Los-Anjeles
da vujudga kelgan. Attalining yozishicha, bu yerda
ijodkor sinf
qulay siyosiy va madaniy sharoitlardan foydalanib, zamonaviy texnologik yutuqlarni
ommaviy ishlab chiqariladigan mahsulotlarga
aylantirishga muvaffaq bo‘lgan.
Qiziq jihati shundaki, bugungi kunda aynan shu hudud —
Kaliforniyada
faol rivojlanayotgan sun’iy intellekt (AI) hanuz
to‘qqizinchi texnologik yangilik
(uning asosi internet) doirasidami? Yoki biz allaqachon
o‘ninchi bosqichga
, ya’ni yangi bozor shakliga o‘tganmizmi?
Kanalga obuna bo‘ling
🖌
@Sharqshunos_tarixchi

​​
INTELLEKTUALLAR NIMA UCHUN
🔠
🔠
🔠
🔠
🔠
🔠
🔠
🔠
🔠
🔠
NI YOQTIRISHMAYDI? Robert Nozik gipotezasi
🎓
Bir hamkasbim yaqinda intellektuallar orasida kapitalizmga qarshi kayfiyatlar nega keng tarqalganiga oid qiziqarli post yozdi. U bunda intellektuallar va tadbirkorlar o‘rtasidagi daromadlar tafovuti hamda dunyoni idrok etishdagi farqlarga e’tibor qaratgan. Shunga o‘xshash gipotezani mashhur amerikalik faylasuf
Robert Nozik
ham ilgari surgan.
🤔
R.Nozik nazariyasining markaziy elementi —
maktab muhitidir.
Unda baholar va e’tirof, odatda, intellektual salohiyatga asoslanadi: yaxshi so‘z boyligiga, verbal ifoda va tahliliy tafakkurga ega o‘quvchilar yuqori baholar olib, o‘qituvchilarning maqtoviga sazovor bo‘lishadi. Bu kabi o‘quvchilar — kelajakdagi
intellektuallar* bo‘lib, ular bolalikdan
o‘zlarini ayniqsa qadrli, jamiyatda yuksak maqomga loyiq deb hisoblashga o‘rganadilar.
🧠
Biroq voyaga yetgach, ular kapitalistik tizimning real shartlari bilan to‘qnash keladilar: bu tizimda muvaffaqiyat, birinchi navbatda, bozordagi talabga bog‘liq bo‘ladi. Jamiyat mukofotni o‘z mahsuloti yoki xizmati orqali boshqalarning istaklarini qondirganlarga — tadbirkorlar, dasturchilar, media shaxslarga beradi.
⛔️
Bunday sharoitda esa intellektual salohiyat ko‘pincha bozordagi talabga to‘g‘ri kelmaydi — bu yerda
yaxshi yozilgan insho uchun "besh" qo‘yadigan o‘qituvchi yo‘q.
💬
Natijada intellektual ong egalari maktab davrida shakllangan o‘z-o‘zini baholash bilan real hayotdagi iqtisodiy holat o‘rtasida nomutanosiblikka duch keladi. Bu esa ularda ichki tushkunlik, ranjish va kapitalistik tizimga nisbatan antipatiyani (yomon ko‘z bilan qarashni) uyg‘otadi.
7️⃣
Bundan tashqari,
maktab bu markazlashgan muhitdir.
Unda tan olish va mukofotlar yuqoridan — o‘qituvchilar tomonidan taqsimlanadi. Bu esa rejali iqtisodiyotga o‘xshaydi, ya’ni resurslar va imtiyozlar markazdan boshqariladi. Intellektuallar ana shunday markazlashgan tizimda tan olinishga o‘rgangan bo‘lgani uchun, bozor iqtisodiyotining desentralizatsiyalashgan va “xaotik” ko‘rinishdagi tartibini adolatsiz deb hisoblashadi.
🌍
Robert Nozikning fikricha, intellektuallarning kapitalizmga nisbatan salbiy munosabati ongli tanlov emas, balki ongsiz va hissiy holatdir.
Bu holat ular kutgan obro‘ va haqiqatda jamiyat bergan e’tirof o‘rtasidagi tafovutdan kelib chiqadi.
⛅️
Shu bilan birga, Nozik o‘z nazariyasining spekulyativ (ya’ni taxminiy) xarakterga ega ekanligini tan oladi. Qiziqarli jihati shundaki, ushbu gipotezani empirik asosda sinovdan o‘tkazish mumkin: masalan, maktab tizimidagi meritokratiya (qobiliyat asosida mukofotlash) darajasi intellektual guruhlarning chap qanotga moyilligiga qanday ta’sir ko‘rsatadi? Yoki shunga o‘xshash tendensiyalar kapitalistik bo‘lmagan, iyerarxik jamiyatlarda ham kuzatiladimi?
* Nozik bu yerda "so‘z ustalari" — ya’ni kasbiy faoliyati so‘z bilan bog‘liq intellektuallar (yozuvchilar, jurnalistlar, tanqidchilar, gumanitar fanlar o‘qituvchilari) haqida so‘z yuritadi.
Kanalga obuna bo‘ling
🖌
@Sharqshunos_tarixchi