TRM Metodik yordam

🏐
“Sakrovchi to‘p” mashg‘uloti
Maqsad:
o‘quvchilarni ijodiy fikrlashga, tez o‘ylashga va g‘oya topishga o‘rgatish. Bu o‘yin orqali ular bir-birining fikrlarini davom ettirish va g‘oyalarni bog‘lashni mashq qiladilar.
Tayyorlov bosqichi:
➖
Sinfni 4–6 kishilik kichik guruhlarga bo‘ling.
➖
Har bir guruhga bitta yumshoq to‘p bering.
Har bir guruhda bir kotib bo‘lsin — u g‘oyalarni doskaga yoki katta karton varaqqa yozadi.
Jarayon bosqichlari:
➖
Guruh a’zolari doira shaklida turishadi.
➖
O‘qituvchi: “Endi to‘pni bir-biringizga oting” deydi.
➖
To‘pni tutgan kishi biror tasodifiy so‘z aytadi (masalan: “yomg‘ir”).
➖
Keyingi to‘pni tutgan kishi dars mavzusiga bog‘liq so‘z aytadi (masalan: “tabiat”, agar dars tabiat haqida bo‘lsa).
➖
Yozuvchi bu ikki so‘zni yonma-yon yozadi: “yomg‘ir + tabiat”
➖
Endi guruhdagi hamma shu ikki so‘zdan ilhomlanib yangi g‘oyalar o‘ylaydi.
Masalan: “Yomg‘irdan so‘ng tabiat uyg‘onadi”, “Ekologiya haqida hikoya yozamiz”, “Yomg‘ir tomchilari haqida she’r” va h.k.
➖
So‘ng to‘p yana boshqa odamga otiladi va jarayon qaytadan boshlanadi.
Muhokama (Dars yakunida)
Har bir guruhga
quyidagicha savollar
beriladi:
➖
Qaysi g‘oyalar samarali deb o’ylaysiz?
➖
Qaysi so‘z kombinatsiyasi eng qiziq bo‘ldi?
➖
Nimalarni o‘rganishdi yoki nimalar oson/qiyin bo‘ldi?
Tuzuvchi:
Gulnoz Xodjayeva
Kanalga ulanish:
👇
https://t.me/trm_metodika

“O‘giril va gapir” o‘yini
Bu mavzu bo‘yicha fikrlarni ifodalash uchun
o‘quvchilarga qo‘llab-quvvatlovchi o‘zaro muloqotlar beriladigan og‘zaki tilni rivojlantirish
strategiyasidir.
📚
Ular ushbu fikrlarni boshqalar bilan bo‘lishishi mumkin. Bu usulda barcha o‘quvchilar xavfsiz muhitda o‘z fikrlari bilan bo‘lishish imkoniyatiga ega bo‘ladilar.
O‘qituvchining roli o‘quvchilarning sherikligi tasodifiy emas, balki strategik ekanligiga ishonch hosil qilishdir.
Metodni
o‘tkazish bosqichlari
quyidagilardan iborat:
Savol yoki topshiriq berish.
O‘qituvchi butun sinfga muhokama uchun qisqa savol, fikr yoki muammoli vaziyat beradi.
Bu savol mavzuga oid, qiziqarli va o‘quvchilarning fikrini uyg‘otadigan bo‘lishi kerak.
Masalan: “Hikoya davomini tahmin qiling, keyin qanday voqealar sodir bo‘ladi?”
O‘girilish.
O‘quvchilar yonidagi sherigiga qarab o‘giriladi. Bu harakat jismoniy va psixologik tayyorgarlikni bildiradi.
Gapirish.
Har bir o‘quvchi o‘z fikrini sherigiga aytadi, so‘ng sherigining fikrini eshitadi.
Muloqot 1–2 daqiqa davom etadi. O‘qituvchi
vaqtni cheklaydi va muvozanatni saqlaydi.
Ulashish
(Ixtiyoriy bosqich). O‘qituvchi ayrim juftliklardan umumiy sinfga o‘z fikrlarini aytib berishlarini so‘rashi mumkin.
Bu bosqich orqali o‘quvchilar
o‘z fikrlarini keng auditoriyada bayon qilishga
o‘rganadi.
Tuzuvchi:
Gulnoz Xodjayeva
Kanalga ulanish:
👇
https://t.me/trm_metodika

“Super qahramonlar”: kreativ fikrlashni oshiruvchi o‘yin
Mazmuni ijtimoiy muammolar, etik savollar,
korxona ma’muriyati, mijozlarga xizmat ko‘rsatish yoki marketing kabi kreativ yechimlar
talab qilinadigan mavzularda qo‘llaniladi.
Yosh darajasini hisobga oling — kichik bolalar uchun rolli o‘yinga mos
vizual va dramatik elementlar,
kattalar uchun esa
yakka fikr va tahliliy muhokama bosqichlarini
ko‘proq
bo‘lgan elementlar qo‘shing.
Tayyorlanish:
🔹
Guruhlar uchun kerak bo‘ladigan materiallarni oldindan tayyorlab qo‘ying:
flip-chart varaqalar, markerlar, posterlar, magnitlar, kostyumlar (agar ishlatilsa).
Qahramonlar haqidagi
tavsiflar
(tarqatma material)
aniq, tushunarli
bo‘lsin. Bunda ularning
kuchli va zaif tomonlari, odatlari
bayon etilishi kerak.
Mashq boshlanishidan oldin sinfda
iliq, ochiq muhitni tashkil qiling
— hamma
fikrini erkin bildira olishi, xato qilishdan qo‘rqmasligi
kerak.
🔹
Ishtirokchilarga rol o‘ynash imkoniyatini bering:
xarakter belgilarini taqib yurish, ovoz, tana harakatlari bilan xarakterga kirishish mashqga qiziqish qo‘shadi.
Vaqt taqsimoti:
➖
Dars boshlanishida qahramonlar bilan
tanishtirish va rollarni tanlash
uchun
10 daqiqa ajrating.
➖
Keyin,
g‘oya ishlab chiqish
(brainstorming)
bosqichi
uchun alohida vaqt belgilang — masalan,
20-25 daqiqa.
➖
Yakunda
muhokama qismi
uchun
10 daqiqa
— ishtirokchilarga fikr almashish uchun vaqt.
Guruh ishlari va rollar:
Har guruhda
4-7 kishidan iborat kichik guruhlar
shakllantiring. Har bir guruh a’zosi
bir super qahramon rolini
tanlaydi.
Agar imkon bo‘lsa,
rollar almashishi ham foydali bo‘ladi
— masalan, boshqa
super qahramon sifatida ham g‘oya ishlab chiqishni
sinab ko‘rish.
🔹
Qahramonlar kuchlarini oddiy misollar bilan bog‘lang:
qanday usullar bilan “Mr. Fantastik” yoki “G‘aroyib doktor” kabi
kuchlar amaliyotga qo‘llanilishi mumkinligini
muhokama qilinsin.
O‘zaro savol-javob qismida
“agar men Supermen bo‘lsam…”
yoki
“agar men Alpomish bo‘lsam…”
kabi “Agarda” savollaridan foydalaning.
Posterlarga yozilgan g‘oyalar guruh ichida, so‘ng raqamlangani,
guruhlar o‘rtasida almashib baholanishi
mumkin.
G‘oyalar rasmlar, rollarning sahnalari yoki
qisqa dramatik chiqishlar shaklida namoyish qilinishi
mumkin. Bu bolalarning qiziqishini oshiradi.
🔹
Tahlil bosqichi
➖
Mashq tugagach,
quyidagi savollar asosida
muhokama qiling:
– Qaysi g‘oya eng ijodiy edi va nega?
– Qaysi qahramon roli ishlov berishda eng ko‘p yordam berdi?
– Mashq davomida eng qiyin nima bo‘ldi?
– Bu mashqdan real hayotdagi muammo yechishda foydalaniladigan jihatlar bormi?
– Kelajakda qanday yaxshilashlar kiritish mumkin?
🔹
Motivatsiya va rag‘batlantirish
:
G‘oyalar uchun rag‘batlantiruvchi sovrinlar qo‘yish mumkin — masalan,
eng kreativ g‘oya uchun kichkina mukofot yoki sinf oldida taqdimot.
📌
Har bir ishtirokchining
hissasi qadrlanadigan bo‘lishi kerak
. Bunda eng muhim jihat o‘quvchining k
onstruktiv fikrlash qobiliyatini rivojlantirishdir.
Tuzuvchi:
Gulnoz Xodjayeva
Kanalga ulanish:
👇
https://t.me/trm_metodika

"Bor-yo‘q" o‘yini
Ushbu o‘yin
ingliz tili, san’at, dizayn, muhandislik, fanlar va boshqalar kreativlik talab qiladigan fanlarda
ayniqsa samarali hisoblanadi.
"Bor-yo‘q" o‘yinidan
quyidagi jarayonlarda foydalanish
mumkin:
➖
Yangi mavzuga kirishishda — o’quvchilar fikrini ochish, darsga tayyorlash uchun.
➖
Ijobiy fikrlash va kreativlikni rag‘batlantirish kerak bo‘lgan guruh mashg‘ulotlarida.
➖
Loyihalar boshlanishida, maslahat, yechim topish bosqichida.
Darsda bosqichma-bosqich qo‘llash
🔹
Tayyorlanish
:
➖
Dars mavzusini aniqlang, muammoni/masalani tayyorlab qo‘ying (masalan, “oshxona stolini sog‘lom toamlar bilanbezash” kabi kreativ muammo).
➖
O‘quvchilarni guruhlarga bo‘ling (4-7 nafar).
➖
Materiallar tayyorlang: flip-chart, marker, varaqalar, yopishqoq qog’ozlar.
🔹
Qoidalarning tushuntirilishi:
➖
Bor-yo‘q usuli, maqsadi, qoidalari (fikrlarni baholamaslik, tasodifiy stimullar, tezlik) tushuntiring.
➖
Stimullar (so‘zlar) qanday bo‘lishi mumkinligi haqidagi misollar berib, o’quvchilarni tayyorlang.
🔹
Topshiriqlar berish
:
➖
Har bir guruhdan 3 ta so‘z chaqirib olinadi (tasodifiy, muammo bilan to‘liq bog‘liq bo‘lmagan).
➖
So‘zlar tez, tasodifiy bo‘lishi kerakligini ta’kidlang.
🔹
Vaqt belgilash
:
➖
1-2 daqiqa kabi qisqa vaqt oralig‘i bilan boshlang (darsning umumiy vaqtiga mos).
➖
So‘ngroq, o’quvchilar tez-tez mashq qilgan sayin vaqtni ozroq qisqartirish mumkin.
🔹
G‘oyalarni yozib chiqish:
➖
Har bir o’quvchiga yoki guruhga posterga varaqalarida g‘oyalar yozsinlar — bir g‘oya bir varaqada.
➖
G‘oyalar flip-chartga osilsin yoki doskaga ilinishi kerak.
🔹
Takrorlash
:
➖
Boshqa guruh a’zolaridan stimullar olish, takror stimuli bilan yana g‘oya ishlab chiqish.
➖
Bir necha bosqich davomida takrorlang — turli a’zolar so‘z chaqiradilar.
🔹
Muhokama bosqichi:
➖
Qaysi g‘oyalar eng qiziqarli bo‘ldi, nima yangi va noodatiy edi?
➖
Amaliy jihatdan qaysilari bajarilishi mumkin?
➖
Qanday cheklovlar (byudjet, texnika, joy, vaqt) hisobga olinishi kerak?
➖
O’quvchilar nimani o‘rgandilar va keyingi darslarda qanday foydalanish mumkin?
🔹
Tavsiya
➖
Qisqa, tez bajariladigan topshiriqlar
— o’quvchilar ortiqcha o‘ylamasliklari uchun.
➖
Hukm va tanqidga cheklov
— g‘oyalar paydo bo‘lgach baholash, tanqid qilish va fikr bildirish bosqichi bo‘lishi kerak, lekin boshlanganida emas.
➖
Turli so‘z turlari qo‘llash
— jasoratli, kulgili, hayvon, obyekt, atrof-muhit so‘zlari: aralash stimullar.
➖
Vizual elementlar qo‘shish
— o’quvchilar g‘oyalarni rasmlar bilan ham ifodalashsa; skiclar yoki rasm ishlatsa kreativlik oshadi.
➖
Rag‘batlantirish
— barcha o’quvchilar ishtirok etsin, jim turib qolmaydiganlar bo‘lsa, o‘qituvchi yoki guruh a’zolari ularni rag‘batlantirsin.
➖
Amaliy moslashuv
— g‘oyalar dars kontekstida (ma’lumot, fan, mavzu) qo‘llanishi mumkin bo‘lgan shaklda bo‘lsin.
Tuzuvchi:
Gulnoz Xodjayeva
Kanalga ulanish:
👇
https://t.me/trm_metodika

🎨
"Nafas gimnastikasi" mashqlari
🌟
Ushbu mashqning foydali jihatlari quyidagilardan iborat:
➖
Diqqatni jamlashni o‘rgatadi;
➖
Tasavvur va ijodkorlikni rivojlantiradi;
➖
To‘g‘ri nafas olishni shakllantiradi;
➖
Stress va charchoqni kamaytiradi.
😍
Bolalar nafas mashqlarini o‘yin tarzida bajarsa, bu
ularning sog‘lig‘iga ham, tasavvuriga ham
ijobiy ta'sir ko‘rsatadi.
Mashqni har kuni ertalab yoki kechqurun o‘yin sifatida bajarsangiz,
bolajonlar nafaqat quvnoq, balki sog‘lom ham
bo‘lib ulg‘ayadi.
⚠️
Ehtiyot choralarini unutmang:
➖
To‘pchalar bola tasodifan yutib yubormasligi uchun kattaroq bo‘lishi kerak;
➖
Trubacha va boshqa vositalarni ishlatganda bolaning yonida kattalar bo‘lishi lozim;
➖
Nafas mashqlari uchun ishlatiladigan to‘pchalar yengil va momiq (paxtadek yumshoq) bo‘lsa, yanada xavfsiz bo‘ladi;
➖
Mashq vaqtida bolani nazoratsiz qoldirmang.
✨
Shunda mashqlar quvnoq, foydali va xavfsiz bo‘ladi.
#NafasMashqlari
#Neyrogimnastika
#AqliyFaollik
Kanalga ulanish:
👇
https://t.me/trm_metodika

💬
Debat usuli
Bu o‘qitish metodi
mavzuga oid turli xil qarashlarni o‘rganishga
yordam beradi. O‘quvchilar
guruhlarga bo‘linadi va ular berilgan mavzu yuzasidan bahs olib borishlari
mumkin.
Ko‘p hollarda guruhlarga berilgan
mavzular qarama-qarshi bo‘ladi
, shunda ular
keskin fikr almashish imkoniyatiga
ega bo‘ladi. Bu
do‘stona munozaralar tanqidiy fikrlashni rivojlantirishga
qaratilgan.
Quyida ushbu ta’lim metodi
qanday amalga oshirilishini ingliz tili fani misolida
ko‘rib chiqamiz:
Mavzuni tanlash:
O‘qituvchi munozarali, bahsli mavzu tanlaydi. U mavzu hayotiy, aktual, va murakkab qarashlarga ega bo‘lishi kerak.
Masalan:
“Is homework necessary for students?” yoki “Social media does more harm than good.”
Guruhlarga bo‘lish:
O‘quvchilar 2 guruhga bo‘linadi:
➖
Affirmative (ijobiy) taraf;
➖
Negative (salbiy) taraf.
Har bir guruh o‘z pozitsiyasini himoya qiladi.
Tayyorgarlik (5–15 daqiqa)
: Har bir guruh a’zolari mavzuga oid
asosiy dalillar, misollar, statistikalar yoki shaxsiy tajriba asosida
nutqini tayyorlaydi.
Munozara o‘tkazish:
➖
Ijobiy guruh fikr bildiradi (2–3 daqiqa);
➖
Salbiy guruh fikr bildiradi (2–3 daqiqa);
➖
O‘zaro savol-javob bosqichi;
➖
Har bir guruh yakuniy xulosa qiladi.
Baholash va xulosa
: O‘qituvchi yoki sinfdoshlar dalillarning kuchi, til ifodasi, grammatika, eshitish va javob berish, muloqot madaniyati asosida baho beradi.
Tuzuvchi:
Gulnoz Xodjayeva
Kanalga ulanish:
👇
https://t.me/trm_metodika

👩‍🏫
O‘qituvchi o‘quvchining
qobiliyati va bilimlarini yuzaga chiqarishda eng muhim shaxslardan biri
hisoblanadi.
Ular
ilhomlantirishi, rag‘batlantirishi, ishonch bag‘ishlashi va bolalarga o‘zlarini faqat baho va natijalardan iborat emasligini ko‘rsatishi
mumkin.
📚
Ba’zan bitta qisqa jumla ham
bolaning o‘qishga va o‘ziga bo‘lgan munosabatini o‘zgartirishi
mumkin.
Ushbu post orqali
o‘qituvchilar har kuni o‘z o‘quvchilarini qo‘llab-quvvatlash, yo‘naltirish va ilhomlantirish uchun ishlatishi mumkin bo‘lgan iboralarni
jamladik.
Kanalga ulanish:
👇
https://t.me/trm_metodika

Sinfxonadagi loyihaviy fikrlash
Loyihaviy fikrlash — bu
natijaga erishish uchun bosqichma-bosqich reja tuzish, g‘oyalarni amaliyotga tatbiq etish
kabi uslub.
➖
Muammo yoki mavzu tanlanadi.
Masalan: “Mahalliy ekologik muammo” yoki “Ota-onalar uchun o‘zimiz tayyorlagan ko‘rgazma”.
➖
Guruh ishchi jamoalari shakllantiriladi — reja tuziladi, bo‘linadi, har kimning roli aniqlanadi.
➖
Manbalardan foydalaniladi — o‘quvchilar mustaqil izlanish olib boradi, Internet, intervyular, joylarda kuzatish orqali material to‘playdi.
➖
Yakuniy mahsulot tayyorlash — poster, model, video, prezentatsiya yoki kichik ko‘rgazma shaklida namoyish qilinadi.
Ushbu
metodning foydali jihatlari
quyidagicha:
➖
O‘quvchilar mavzuni amalda qo‘llaganda,
tushunchalar yodda uzoq vaqt qoladi.
➖
Murakkab
vaziyatlar tahlil qilinadi, yechim topish ruhi
rivojlanadi.
➖
Guruh ichida
muloqot, fikr almashish, konstruktiv bahs
— bular hammasi sinfxonada rivojlanadi.
➖
O‘quvchilar
o‘z darslarini kundalik hayotdagi masalalarga bog‘lashi,
aynan shu narsani da’vat qiladi.
➖
O‘quvchilarda
original fikrlash, ijodiy yondashuv qobiliyati
shakllanadi.
Mazkur jarayonlarda
vaqtni to‘g‘ri taqsimlash, resurslarni samarali nazorat qilish
muhim ahamiyatga ega.
Bu orqali
vizual, kinestetik, auditorli o‘qish uslublari
qamrab olinadi.
Tuzuvchi:
Gulnoz Xodjayeva
Kanalga ulanish:
👇
https://t.me/trm_metodika

🐞
O‘yin nomi: "Xonqizining yo‘l izlash sarguzashti
"
Kirish:
— Bolajonlar, sizlarga bir yangilik! Bizning do‘stimiz — chiroyli qizil xonqizi o‘rmonda sayr qilib yurganida yo‘lini adashtirib qo‘yibdi. Endi u uyiga qaytishni xohlayapti, lekin yo‘llar juda ko‘p va qaysi biridan yurishni bilmayapti. Qani, kimlar unga yordam berishni xohlaydi?
(Bolalar qo‘llarini ko‘taradi, “Men!” deydi)
Kerakli jihozlar:
➖
Xonqizi yumshoq o‘yinchog‘i
➖
Yo‘l chizilgan “labirint” yo‘li
➖
Yo‘l bo‘ylab kichik to‘siqlar: konuslar, kublar, halqalar
➖
“Uy” manzili (gul rasmi, barglar yoki kichik uycha)
O‘yin qoidalari:
1️⃣
Xonqizi start nuqtasida bo‘ladi.
2️⃣
Bolalar navbat bilan xonqiziga to‘siqlardan o‘tishda yordam berishadi.
O‘yinning boshlanishi (dialog):
Tarbiyachi:
— Xonqizi: “Salom, bolajonlar! Men uyimni topolmay qoldim. Yo‘llar juda chalkash. Menga yordam bera olasizlarmi?”
Bolalar:
“Ha!”
Tarbiyachi:
— Juda yaxshi! Lekin yo‘l oson emas. Oldinda baland to‘siqlar va sirli burilishlar bor. Shuning uchun bir-birimizga yordam berib, xonqizini uyiga olib boramiz!
Mashg‘ulot oxirida:
— Mana, xonqizimiz uyiga yetib bordi! U sizlarga rahmat aytyapti va hammangizga bitta “quvnoq uchish” raqsi sovg‘a qilmoqchi! Qani, birga uchamiz!
Bolalar qo‘llarini qimirlatib, uchishni taqlid qilishadi.
Tuzuvchi:
Gulnoz Xodjayeva
Kanalga ulanish:
👇
https://t.me/trm_metodika

Guruh muhokamasi
Bu o‘qitish usullarida o‘qituvchilar butun sinfni kichik guruhlarga ajratib, ularga muhokama uchun mavzu beradilar, bu orqali o‘quvchilar qisqa vaqt ichida mavzu bo‘yicha fikrlarni yoki muammoning yechimlarini ishlab chiqishlari kerak bo’ladi.
Bu metod muhokama va o‘quvchilar o’rtasida fikr almashish qobiliyatini rivojlantiradi.
O‘tkazish tartibi quyidagicha:
Mashg‘ulotgacha tayyorgarlik
Metoddan samarali foydalanish uchun avvalo muhokama qilinadigan mavzu aniq belgilanadi. Bu mavzu ochiq, turli fikrlar bildirishga undaydigan bo‘lishi lozim.
Muhokamani faollashtiruvchi savol shakllantiriladi — bu savol o‘quvchilarda mustaqil fikr yuritish, o‘z pozitsiyasini ifodalash va boshqa qarashlarni qabul qilishga moyillik uyg‘otishi kerak.
Savol qanday shaklda taqdim etilishi rejalashtiriladi:
➖
qog‘ozda yozilgan ko‘rinishda;
➖
taqdimot slaydida;
➖
doskaga yozilgan holatda.
Bundan tashqari, o‘qituvchi o’quvchilarni qanday guruhlarga ajratishni oldindan belgilaydi (tasodifiy, mavzu bo‘yicha, daraja asosida va boshqalar).
Shuningdek, guruh a’zolarining hamkorlikdagi ishini yengillashtiradigan qo‘shimcha materiallar (topshiriq varaqalari, jadvallar, diagrammalar) ishlab chiqiladi.
Mashg‘ulot vaqtida
Dars boshida o’quvchilar guruhlarga ajratiladi. O‘qituvchi muhokama mavzusini e’lon qiladi va ishlash uchun aniq vaqt chegarasini belgilaydi.
Har bir guruh o‘z a’zolari bilan savolga javob izlab, erkin fikr almashadi. Ushbu bosqichda o‘qituvchi guruhlar faoliyatini kuzatib boradi va agar muhokama mavzudan chetlashayotgan bo‘lsa, uni o‘z vaqtida tuzatadi.
Mashg‘ulotdan so‘ng
Mashg‘ulot yakunida o‘qituvchi umumlashtirish ishlarini olib boradi. Guruhlar faoliyatining natijalari, umumiy yondashuvlar, original g‘oyalar tahlil qilinadi.
Eng muhim xulosalar ajratib ko‘rsatiladi va metodik jihatdan eng samarali yechimlar ta’kidlanadi.
Guruhlarda muhokama metodi o‘quvchilarni qisqa vaqt ichida faol fikr almashish, muammoni tez tahlil qilish, muloqot ko‘nikmalarini rivojlantirishga undaydi.
U darsda faollikni oshirish, jamoadagi o‘rni va fikrining ahamiyatini anglash uchun samaralidir. Shu bois uni ijtimoiy fanlar, til va adabiyot, tarix, huquqshunoslik kabi yo‘nalishlarda faol qo‘llash mumkin.
Tuzuvchi:
Gulnoz Xodjayeva
Kanalga ulanish:
👇
https://t.me/trm_metodika