Бухоро ёхуд Мовароуннаҳр тарихи

Oʻzbekiston Respublikasi gimnining mualliflari Mutal Burhonov va Abdulla Oripov ekanligini hammamiz yaxshi bilamiz. Dunyoning shunday gimnlari borki, ularning mualliflari bevosita bugungi Oʻzbekiston zaminiga aloqador insonlardir. Bugun allaqachon tarix sahifasidan joy olib ulgurgan Sovet imperiyasining gimni matni Samarqandda tugʻilgan El-Registon (1899-1945) tomonidan yozilgan edi. 1943-yilda mashhur rus shoiri Sergey Mixalkov bilan hamkorlikda yozilgan ushbu gimn imperiyaning soʻnggi kunlariga qadar sobiq davlatning asosiy qoʻshigʻi boʻlib qoldi. Tojikiston Respublikasi gimni musiqasining muallifi Sulaymon Yudakov (1916-1990) ham aslida Qoʻqonda tugʻilgan. Turkiya Respublikasining milliy marshi, davlat gimni muallifi Mehmet Akif Ersoyning (1873-1936) onasi Aminabibi aslida Buxorodan koʻchib borgan oʻzbeklar oilasida tavallud topgan edi.

Темурийзода ҳукмдор Шоҳрух Мирзо замонида (1409-1447) кўчаларда, хиёбонларда, ариқларда сув ўрнида шароб оққандан хабарингиз борми? Тарихчи Абдураззоқ Самарқандийнинг ёзишича, Шоҳрух Мирзо ниҳоятда тақводор, шариатпаноҳ ҳукмдор бўлган. У ўз даврида ичкиликбозликка қарши кескин кураш олиб борган. Натижада бутун мамлакатдаги барча майхоналар, шароб сақланадиган ертўлалар бузиб ташланиб, хумларда сақланаётган ичимликлар кўчаларга оқизилган. Бир неча кун давомида бутун Ҳирот кўчаларида шароблар, шароб сув ўрнига оқиб ётган экан. Шоҳрух Мирзо ҳатто ўз набиралари Алоуддавла ва Муҳаммад Жукийга тегишли бўлган шаробхоналарни ҳам топиб, улардаги ичимликларни ҳам тўкиб ташлашни буюради. Шаҳзодалар эса ҳукмдорнинг ғазабидан қўрқиб, маълум вақт мобайнида унинг кўзига кўринмасдан шаҳардан ташқарида яшириниб юришган экан.

Ko‘zlarning rangi turfa xil bo‘lishi mumkin, ammo ko‘z-yoshlarning rangi bir xil bo‘ladi.
Mavlono Jaloliddin Rumiy

1920 йил, 2 сентябрь. Кўҳна тамаддун бешикларидан бири бўлган Бухорои шариф М.В.Фрунзе бошчилигидаги совет қўшинлари томонидан шу кўйга солинган эди.

Халқимиз тарихи, турмуш тарзи ва кийиниш маданияти ҳақида ҳикоя қилувчи энг ишончли тасвирий ҳужжатлар бу маданий меросимизга оид миниатюралар ҳисобланади. Уларда турли хил бош кийимларини кўриш мумкин: тож, бўрк, салла, кулоҳ... Лекин негадир ўзбек халқининг фахри, миллий атрибути сифатида дунёга кўрсатиладиган дўппиларни бирор-бир тарихий миниатюрада кўрмаймиз. Бу ҳозирги ўзбек дўппилари ХХ аср бошларида урф бўла бошлаган, деган қарашларнинг исботидек туюлади. Айтганча, суратда Алишер Навоий ҳаётлигида кўчирилган девон учун 1499-1500 йилларда ишланган миниатюрани кўриб турибсиз.

Бухоро Амири Саййид Музаффархон (1860-1885) ўзининг учинчи ўғли, 1871-1886 йилларда Ҳисор беги лавозимида фаолият юритган Абдумўмин тўрага юборган мактуби унинг халқпарвар, одил ҳукмдор бўлганидан дарак беради. Мактуб самимий ва содда тилда битилган бўлиб, унда халқдан ўринсиз равишда 8800 танга пул йиғиб олган Регар (ҳозирги Тожикистон ҳудудидаги Турсунзода) шаҳри қозиси Мулло Комилни лавозимидан озод қилиш ва жазолаш ҳақида кўрсатма берилган. Ноҳақ йиғиб олинган пуллар ўз эгаларига қайтарилиб, бундай ҳолат такрорланмаслиги учун зарур чоралар кўриш лозимлиги эслатиб ўтилган.

Халқимизда "Дақёнусдан қолган" деган нақл бор. Бу нақлнинг тарихи Қуръони Каримдаги Каҳф сурасида баён этилган тарихий воқеага бориб тақалади. Маълумотларга кўра, қадимги Римда император Диолектиан (244-316) замонасида уч имонли киши, (баъзи манбаларда турт киши, беш киши, олти, етти киши ҳам деб айтилади) золим ҳукмдор зулмидан қочиб, тоғ этагидаги бир ғорга яширинишади.Уларга бир ит ҳам ҳамроҳ бўлади. Улар яратганнинг амри билан 300 йилдан ортиқроқ муддат шу ғорда ухлаб қоладилар ва уйғонганларидан сўнг егулик олиб келиш учун шаҳарга тушадилар. Бозордан егулик сотиб олишаётганда, улар узатган тангани кўрган сотувчи, "ахир бу Дақёнусдан қолган танга-ку", деб юборади. Чунки орадан уч асрдан кўпроқ вақт ўтган' тахтга бошка подшо утирган эди. Дақёнус айнан Рим императори Диолектианнинг арабий номи эканлиги манбаларда қайд этилган."Дақёнусдан қолган" ибораси айнан қадим замонларга тегишли бўлган ёки ўта эски нарсаларга нисбатан айтилади.

Shayboniylar sulolasiga mansub Abdullaxon ll (1534-1598) hukmronligi davrida Buxoro xonligi hozirgi 9 ta davlat hududini qamrab olgan ekan.

Дунё харитасида Ўзбекистон деган маъмурий бирлик 1924-йил 27-октябрда пайдо бўлган, Бухоро унинг пойтахти этиб белгиланган эди. Шу йилнинг октябрдан то 1925-йилнинг май ойига қадар Бухоро Ўзбекистон ССР пойтахти мақомини сақлаб қолган.1925-йилнинг май ойидан Самарқанд шаҳри Ўзбекистон ССР пойтахти деб эълон қилинган. 1930-йил 17-августдан бошлаб Тошкент шахри Ўзбекистоннинг пойтахти бўлиб келмоқда.

"Муҳташам юз йил", "Кўсем" сериалларида маликалар савлат тўкиб ўтирадиган хос хоналар эсингиздами? Сиз сериалларда бу хоналарга ўхшатиб ясалган декорацияларни кўргансиз холос. Суратда эса, Тўпқопи саройидаги Хуррам султон хос хонасининг ҳақиқийсини кўриб турибсиз.